Zwanenzang

Al weer bijna een jaar geleden plaatste ik een filmpje op YouTube dat ik nog niet in mijn blogs heb opgenomen. In de video zie je een jaar uit het leven van de knobbelzwaan, je kunt het bekijken door hier te klikken.  

Knobbelzwaan

Ik ben nog eens in het lijvige historische boekwerk "Nederlandsche Vogelen" gedoken dat ik twee jaar geleden van de Sint kreeg. De allerlaatste vogels die besproken worden (vanaf pagina 816!) zijn de wilde en de tamme zwaan. Die laatste noemen wij inmiddels de knobbelzwaan. Wil je meer weten over wilde zwanen, dan kun je dit blogje nog eens doorlezen. 

In het boek staat per vogelsoort een inleiding en een beschrijving, maar het meest interessant vind ik de 'aantekeningen'. In het geval van de zwanen hebben die aantekeningen als thema de zwanenzang. Die zwanenzang betreft dan de wilde zwanen. Knobbelzwanen maken geen geluid, reden waarom de Engelsen deze soort 'mute swan' noemen.

De aantekeningen beginnen met de opmerking dat er wat betreft diergeluiden sprake is van voortschrijdend inzicht door nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen. Daarmee worden voorgaande inzichten doorgaans verworpen en de nieuwe waarnemingen gelden als beslissend (net als vandaag de dag dus). Toen het boek zo'n  200 jaar geleden uitgegeven werd, werd er echter nog getwijfeld over de zwanenzang. Over zwanen werd verteld dat zij, "in het bijzonder bij hun sterven, een treurig gezang deden hooren, hetwelk ieder tot medelijden met hun toestand wekte". Men bleef twijfelen omdat zowel onder de voorstanders als de tegenstanders van dit inzicht grote geleerden uit de Oudheid een rol speelden. Onder andere Aristoteles en Cicero beschouwden de zwanenzang als een feit. Plinius en Atheneus dachten er het hunne van en zagen het als een sprookje. 

Uit: de Nederlandsche Vogelen

De schrijvers van Nederlandsche Vogelen vinden het een onbeslist geschil en vragen zich af of de speciale vorm van de luchtpijp van de wilde zwanen er iets mee te maken heeft. De luchtpijp "loopt namelijk met ene bogt, welke aan een trompet zeer gelijk is, door het borstbeen". Bij de knobbelzwaan is dat niet het geval. Zou dat een verklaring zijn voor de zwanenzang? De schrijvers twijfelen; ze bekennen het geluid 'nimmer gehoord' te hebben. 

Wilde zwanen op het ijs

Wel, hoe staan de zaken er anno 2023 voor? Als ik zoek op zwanenzang vind ik geen gegevens over echte stervende zwanen, maar des te meer uitleg over het woord 'zwanenzang' als uitdrukking voor het laatste werk dat een kunstenaar maakte in het aanschijn van de dood, of meer algemeen voor de laatste uiting van iemand vóór zijn of haar vertrek. Nog steeds wordt Plato geciteerd, maar met de vermelding dat de zwanenzang een mythe betreft: de naam zwanenzang is een verwijzing naar de mythe dat een zwaan als hij zijn sterven voelt aankomen, nog eenmaal in een wonderschoon gezang uitbarst. Deze mythe komt voor in de Phaedo van Plato. Socrates zegt hier op de avond voor zijn terechtstelling dat zwanen voordat ze sterven niet uit droefheid mooier zingen dan ooit tevoren, maar uit blijdschap over de weldaden die hen van Apollo na de dood te wachten staan. In de oudheid werd het een literair motief, al hield men de biologische grond ervan voor een fabel. Aldus Wikipedia. 

Andere bronnen benoemen dat de ietwat treurige zang van de wilde zwanen de mythe wellicht heeft gevoed. Of dat zo is? Beluister de zang door hier te klikken en oordeel zelf....