Op pad in en rond Kovatchevitsa

Straatje in Kovatchevitsa

In het westelijke Rhodopegebergte (Bulgarije) ligt het dorpje Kovatchevista in het stroomgebied van de Kaninarivier. Tijdens de gedwongen bekering tot de islam in de periode 1623 - 1625 en later in 1656, waren er Bulgaren die dit niet accepteerden.  Zij verlieten huis en haard en zochten naar redding en beschutting in de hogere, ontoegankelijke delen van de bergen. De overvloed aan drinkwater, de ruime weiden, het milde klimaat en de bescherming tegen Turkse invallen maakten het gunstig voor de vluchtelingen om zich te vestigen op de plek die nu Kovatchevista heet. Aanvankelijk waren er gehuchten die op gezinsbasis waren gevormd. Sommige mensen kwamen uit een naburig dorp maar anderen kwamen van ver. In de jaren 50 van de vorige eeuw vertrokken juist weer veel inwoners uit het dorp. De massale migratie naar Velingrad, Batak, Pazardjik en andere regio's van het land leidde tot de verwoesting van vele prachtige huizen in het dorp die langzaam begonnen af ​​te brokkelen.
De redding van het dorp kwam door de 'ontdekking' door Bulgaarse filmmakers. Er is geen ander dorp in het land waar zoveel films zijn gemaakt - meer dan 20. Mijn film van het dorp is misschien de 21ste :).

Traditionele Bulgaarse schoenen

In 1977 werd Kovatchevitsa aangemerkt als een historisch en architectuur reservaat. Dat feit, samen met de populariteit van het dorp nadat de films waren gemaakt, bracht nieuwe mensen naar het dorp die enkele verwoeste huizen kochten en restaureerden. Zo was het dorp gered voor de ondergang.
Toevallig ontmoetten wij één van de mensen die twintig jaar geleden een huis hadden gekocht en dat volledig hadden opgeknapt. We werden uitgenodigd om een kijkje te komen nemen. Op de eerste verdieping waren prachtige kamers ingericht in traditionele Bulgaarse stijl. Een hele verzameling kunstig geborduurde damesschoenen maakte dat één van de kamers wel een museum leek. Ernaast lag een vervallen huis, waaraan hard gewerkt werd om het op te knappen, maar het verval was daar nog zichtbaar. Volgend jaar ziet het er waarschijnlijk heel anders uit.
Dwaal mee door de pittoreske straatje van het dorp in de film van deze week. E-mailabonnees kunnen hier klikken om de film te bekijken.

De zandpiramides van Melnik - Bulgarije

Zandsteenformaties bij Melnik - Bulgarije

In een zuidelijk puntje van Bulgarije, aan de rand van het Pirin gebergte, hebben water en wind prachtige zandpiramides gevormd. Sommige daarvan zijn wel 100 meter hoog. Op een ondergrond van graniet werd 11-7 miljoen jaar geleden zandsteen gevormd, 5 tot 3 miljoen jaar geleden kwamen daar geel en rood gekleurde afzettingen bij. We stonden vroeg op om deze formaties te bekijken bij zonsopgang en hadden mooi uitzicht over de hele vallei. Vervolgens trokken we verder de Pirinbergen in om dorpjes te bekijken. Veel jongeren verlaten het platteland om hun (economische) heil te zoeken in de hoofdstad Sofia (waar 1 miljoen van de 7 miljoen inwoners van het land wonen) of vertrekken naar het buitenland.

De tijd heeft stilgestaan
Pirin gebergte - Bulgarije

De bevolking neemt al af vanaf het midden van de jaren 80. Bulgarije bevindt zich in een zogenaamde ’demografische crisis’. Het geboortecijfer is al jarenlang laag, terwijl het sterftecijfer relatief hoog is. Bulgarije en Letland zijn de enige twee landen ter wereld die in het begin van de 21ste eeuw minder inwoners tellen dan in 1950. Waar de Bulgaarse vrouwen in 1905 nog gemiddeld 5,8 kinderen kregen was dat in 2018 nog maar 1,6 kinderen. Veel dorpjes zijn helemaal of gedeeltelijk verlaten en de huisjes vervallen langzaam. In andere dorpjes lijkt de tijd te hebben stilgestaan.
Bekijk onze ervaringen in de Pirin bergen in het filmpje van deze week (e-mailabonnees, klik hier).

Terug naar Bulgarije

Rila klooster - Bulgarije 1981

In 1981 bezocht ik Bulgarije voor het eerst, toen nog goed verstopt achter het IJzeren Gordijn. We reisden een week rond door het land, stevig in de gaten gehouden door onze gids George, van wie ik me vooral herinner dat hij de hele week hetzelfde rode overhemd droeg. Na afloop van de rondreis verbleven we een week aan de kust. Daar was sprake van een innovatief restaurantsysteem volgens de gids. We kregen maaltijdbonnen, waarmee we 'in elk restaurant van het stadje konden eten'. Het aantal restaurants hield echter niet over, dus de keuzevrijheid was beperkt. Eenmaal in het restaurant kreeg je een vuistdikke menukaart voorgeschoteld. De eerste avond keken we verlekkerd naar alle mogelijke maaltijden, maar al gauw bleek dat er slechts één of twee gerechten voorradig waren. De keren erna vroegen we maar meteen wat de pot schaftte om zo de vrij trage bediening snel aan het werk te zetten. Tijdens de rondreis bezochten we het Rilaklooster. Het Rilaklooster is een symbool voor de Slavische cultuur na een lange periode van bezetting en onderdrukking door de Turken en hierdoor een nationaal bedevaartsoord voor de Bulgaren. Het is het religieuze centrum van de Bulgaarse orthodoxe kerk.

Rila klooster - Bulgarije 1981

De foto's bij dit blog zijn in 1981 gemaakt tijdens het bezoek aan dit klooster. Kort geleden heb ik opnieuw door Bulgarije gereisd, nu met de focus op natuur. Vanuit de hoofdstad Sofia reden we zuidwaarts naar het Rila en Pirin gebergte. Onderweg stopten we bij het Rilaklooster. Er was weinig veranderd aan het klooster zelf, de kenmerkende zwart/wit elementen sprongen nog steeds in het oog (het klooster wordt ook wel het zebraklooster genoemd). Het grootste verschil zul je opmerken als je het filmpje van deze week bekijkt. Dat zit 'm niet in het onderwerp, maar in de kwaliteit van de foto/filmapparatuur. Wat scherpte en kleurweergave betreft zijn we er in bijna 40 jaar enorm op vooruit gegaan. Op de flanken van het Rilagebergte straalden de bomen door de gouden herfstkleuren en vormden zo een prachtig decor voor het klooster. Het korte filmpje van deze week is een voorproefje. De komende weken laat ik je meegenieten van de natuur en rustieke dorpjes op diverse locaties in het Pirin en Rhodopegebergte.

E-mailabonnees, klik hier om het filmpje van deze week te bekijken.

Geen fijn tripje

Doornappel is een zeer giftige plant

"Bij een 20-jarige man werden verschijnselen van een doornappel-intoxicatie waargenomen: onrust, desoriëntatie, hallucinaties, euforie, en verder droge en rode huid en symmetrisch wijde pupillen. (.....) Er lijkt een heropleving te zijn van het gebruik van doornappels (Datura stramonium) als hallucinogene drug. Bij matige intoxicaties kan worden volstaan met maagspoelen met achterlating van actieve kool, terwijl bij ernstige intoxicaties fysostigmine een geschikt antidotum is." Dit (deel van een) artikel uit het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde uit 1997 geeft aan dat de doornappel geen onschuldig plantje is. De 20-jarige was half ontkleed, gedesoriënteerd en hallucinerend aangetroffen op een parkeerplaats. Hij dacht met zijn vrienden in een kamer te zitten en tussen zijn vingers voelde hij een (niet aanwezige) sigaret. Hij had met vrienden doornappelpitten gegeten in de hoop op een 'trip'. Hij kon blij zijn dat hij na een maagspoeling het ziekenhuis de volgende dag weer kon verlaten. Als je er per ongeluk te veel van neemt, kun je het niet navertellen. De zeer giftige plant groeide oorspronkelijk in Noord-Amerika en is inmiddels over de wereld verspreid. Hij houdt van kalkrijke grond, vandaar dat hij in de duinen veel voorkomt. De kelkvormige bloemen bloeien van juli tot en met oktober. Soms zijn ze wit, soms lila/lichtpaars. De zaden groeien in eironde dozen. Eerst zijn die donkerroodbruin, als ze uitgroeien worden ze heldergroen. Tegen de tijd dat de zaden rijp zijn, zijn de dozen vergeeld en barsten ze open. De zwarte zaden lijken erg op de zaden van voedselgewassen zoals boekweit en gierst. Hierbij treedt de doornappel op als akkeronkruid, ze gedijen op bewerkte grond. Alle delen van de plant zijn giftig en de hoeveelheid gif kan per blad verschillen. Je doet er goed aan om de plant alleen te bekijken, bijvoorbeeld in mijn filmpje van deze week (e-mailabonnees klik hier). 

Vechten voor het grootste harem

Damherten tijdens de bronst

Als de edelhertenbronst er op zit, begint in oktober de damhertenbronst. Na een week van overvloedige regen gingen we aan het begin van de bronsttijd op pad. We liepen de Amsterdamse Waterleidingduinen in bij zonsopkomst (de nacht is er - terecht - voor de dieren). Aanvankelijk oogde de mist grijs, maar naarmate de zon hoger steeg kreeg deze een oranjegele gloed. In het bos zagen we herten die al een bronstkuil hadden gemaakt en het stonk overweldigend naar de urine en sperma die ze er in sproeien om een signaal naar de vrouwtjes af te geven: hier staat een viriele man die barst van de testosteron. Ze wentelen zich regelmatig in deze kuil zodat ze het heerlijke parfum ook met zich meedragen. Als extra markering schuren de herten langs bomen rond de kuil, hoewel niet alle kuilen onder een boom lagen. Er waren ook mannetjes die nog op zoek waren naar een territorium ofwel 'lek'. Die jonge herten waren niet overal welkom. Op het open veld namen de mannetjes elkaar de maat: wie liet zich meteen afschrikken en met wie moest het gevecht aangegaan worden? Uiteindelijk gingen twee mannetjes de confrontatie aan, terwijl de hindes er om heen rustig door graasden. Zodra het pleit beslecht was, zouden ze misschien nota nemen van de winnaar. Of misschien ook niet. Damhertengevechten zijn niet zo spectaculair als die van edelherten. Het gaat er redelijk tam aan toe. Toch is het mooi om te zien hoe ze voorover gebogen hun schoffelvormige gewei gebruiken in de strijd. Uiteindelijk wil een mannetje met zoveel mogelijk hindes paren. Hij drijft ze bijeen en bewaakt de uiteinden van zijn territorium door langs de randen te patrouilleren. De bronst duurt tot begin november. De hindes zijn 230 dagen zwanger en de kalfjes worden tussen mei en juli geboren. Per moeder is dat meestal één kalf, dat 4,5 kilo weegt. Na zo'n anderhalf jaar zijn die zelf geslachtsrijp. Maar de meeste mannetjes zijn dan nog niet in staat om een lek en een bijbehorend harem te veroveren. Die moeten zich eerst omhoog werken in de rangorde.
Bekijk de bronstverschijnselen in de film van deze week (e-mail abonnees, klik hier).