Hoewel langzaam, begint er toch wat te veranderen in de natuur. Op een frisse ochtend zag ik baltsende wilde eenden en nijlganzen in het park. Hun verenkleed is nu voorzien van stralende kleuren. Ook een grote bonte specht en gaai lieten zich prima bekijken terwijl ze rustten en zich verzorgden. Pigmenten (kleurstoffen) in vogelveren hebben een dubbele functie. Ze zorgen (natuurlijk) voor kleur, maar ook voor stevigheid of wendbaarheid van de vleugels. Haviken en sperwers moeten goed kunnen manoeuvreren tussen bomen in het bos, vaak zelfs in snelle vlucht. Hun handpennen (vleugelpunten) hebben weinig pigment waardoor ze heel wendbaar zijn. Tijdens achtervolgingen raken ze niet meteen beschadigd bij botsingen. Zwart pigment geeft de meeste stevigheid, witte meeuwen hebben daarom vaak donkere vleugelpunten. Overigens hebben vogels die dichter bij de evenaar leven meestal een donker verenkleed, omdat dat beter beschermt tegen ultraviolette straling.
Wat betreft de kleur zien we twee effecten: bepaalde kleuren helpen om makkelijker prooien te vangen en verder dienen kleuren om te pronken richting het andere geslacht. Wat dat prooien vangen betreft: kerkuilen zijn variabel van kleur, van wit tot bruinig. In lichte nachten, bij volle maan, vangen de witte kerkuilen meer muizen dan de donkere, terwijl de laatsten meer geluk hebben bij de jacht in donkere nachten.
Deze kerkuil zal in lichte nachten meer prooien vangen Foto: Andy Chilton andyc - CC0, wikimedia
Voor het paarseizoen veranderen veel vogels van kleur, meestal door hun veren te wisselen. Soms is hun prachtige voorjaarskleed echter een versleten winterkleed. Spreeuwen hebben in het koude seizoen een wit gespikkeld verenjasje. Gedurende de winter slijten de witte puntje af en zien we de paarse, groene en blauwe metallic kleuren op hun donkere veren. Bij de vink, kneu en huismus slijten de veren niet geleidelijk maar breken ze af op een speciale breuklijn. Zo krijgen mannetjes huismussen ineens een zwarte borstvlek die heel belangrijk is in de rangorde.
Tenslotte zijn er ook nog vogels die make-up gebruiken om hun verenkleed te verfraaien. Lepelaars en grote zaagbekken maken in hun stuitklier gelig vet aan, waar ze hun borst mee insmeren. Met deze 'foundation' worden ze extra aantrekkelijk voor de vrouwtjes.
Klik hier om het filmpje van deze week te bekijken.
De titel is geen typefout. Hoewel ik het filmpje van deze week maakte terwijl ik wandelde in het bos, gaat het hier over een idee van ARK Natuurontwikkeling: het wandelend bos. In de strijd tegen klimaatverandering wil Nederland de komende tien jaar 185 miljoen bomen planten, dat is ongeveer 37.000 hectare extra bos, 10% meer dan we nu hebben. Nu kun je op zo'n oppervlakte 'gewoon' wat jonge aanplant in de grond jassen, maar het is beter om daar eens goed over na te denken. Volgens ecologen planten we namelijk in Nederland massaal verkeerde bomen aan. Maar 2 tot 3% van de Nederlandse bossen bestaan uit inheemse bomen die voldoende wild en gevarieerd zijn.
Zo kan de essentaksterfte, veroorzaakt door een Aziatische schimmel, snel om zich heen grijpen omdat veel essen in Nederland zijn aangeplant en te weinig genetische variatie hebben om zich te weren tegen deze boomziekte. De essen zijn allemaal kopieën van elkaar en hebben daardoor dezelfde afweer of, in dit geval, gebrek er aan.
Soms lijkt een boom of struik inheems, zoals de sleedoorn. Die komt van nature in ons land voor, maar langs wegen zijn op grote schaal Zuid-Europese varianten aangeplant. Die zijn anders 'geprogrammeerd' qua bloeiperiode omdat het in die streken eerder lente is. Ze bloeien dus in februari, maar dan zijn onze insecten nog niet actief. Ik wist eigenlijk niet beter meer dan dat de sleedoorn zo vroeg bloeide. Hier in de polder tonen ze hun bloemenpracht al vroeg. Vorig jaar filmde ik in april langs de zandpaden van mijn jeugd de bloesem bij Neerbeek (klik hier om dat filmpje te bekijken). Behalve de kersenbomen stond daar ook de sleedoorn in bloei. Dat vond ik erg laat, maar feitelijk zijn dat echte wilde sleedoorns die voor Nederland op het juiste moment bloeien. Daar moeten we heel zuinig op zijn.
Tenslotte worden er ook bomen aangeplant die weliswaar Nederlands zijn, maar niet van nature voorkomen in een bepaalde biotoop of bostype. Dat verstikt de laatste restjes wild bos, waar boomzaden van heel andere soorten naar binnen waaien. Als bomen op de verkeerde plek worden aangeplant, kunnen ze bovendien de toenemende droogteproblematiek in de Nederlandse natuur verergeren.
Het wandelende woud, bron ARK Natuurontwikkeling
De ecologen van ARK pleiten er dus voor om niet zomaar bomen toe te voegen, maar na te denken over een meer natuurlijke situatie voor bebossing. Een natuurlijk bos is voortdurend in beweging. Boomzaden ontkiemen, jonge boompjes worden opgegeten of groeien uit tot grote bomen, die sterven af, waarna er weer plek ontstaat voor nieuw bos. In een natuurlijke situatie ‘wandelt’ een bos. Er ontkiemen bomen aan de bosrand of op een open plek, losgewoeld door wilde zwijnen, waar vogels zaden hebben verstopt of uitgepoept. De jonge boompjes worden deels weer opgegeten door grote grazers. Op plekken waar die grazers niet komen, groeien de bomen uit tot bos, omdat er stekelstruiken staan of wolven of lynxen op de loer liggen. Na vele decennia of soms zelfs eeuwen, valt een boom weer om, door storm, brand, ziekte of ouderdom. Het dode hout is een rijk gevuld buffet voor allerlei schimmels en insecten als het vliegend hert. Op de opengevallen plek groeien kruiden, struiken en uiteindelijk wellicht weer bomen.
Een wandelend bos trekt bepaald geen sprintje. Bosranden kun je in de loop van 2 of 3 jaar zien oprukken. De overgang van grasland, via ruigte en struweel naar bos zie je in 20 of 30 jaar gebeuren. Met de hele cyclus tot volgroeid bos ben je zo 200 of 300 jaar verder. Dus door nu beter na te denken over het aanplanten van al die bomen, zorgen we er niet alleen voor dat er meer CO2 wordt vastgelegd, maar ook dat de bossen aantrekkelijker worden voor het hele ecosysteem. En dan wordt een boswandeling geen saaie wandeling meer tussen eentonige vlaktes met dennenbomen maar een struintocht door gevarieerde natuur. Op de tekening van ARK Natuur kun je bekijken hoe dat er uit ziet. De tekening kun je gratis downloaden via hun webwinkel.
In het filmpje van deze week spelen de kale winterbomen de hoofdrol in twee minibiotoopjes die in heempark Zegersloot zijn nagebootst: eiken/beukenbos en een stukje moerasbos met wilgen. Klik hier om het filmpje te bekijken.
Heb je mijn bomenfilm nog niet gezien en heb je wel interesse? Op 22 maart gaan we 'm nog een keer vertonen in De Vlinder.
Een korte struintocht door het park aan het eind van een zonnige middag leverde gevarieerde plaatjes op. Het meest levendig waren de wintermuggen, die dansten tussen de spinnendraden. In het tegenlicht zagen ze er feeëriek uit. Het zijn echte winterspecialisten, ze zwermen als de zon in het koude jaargetijde voor een beetje warmte zorgt. Temperaturen rond het vriespunt vormen geen belemmering. Het zijn onopvallende beestjes als ze op een plant of struik gaan zitten, maar als de zon door hun lange, tere vleugels schijnt, zijn ze nauwelijks te missen. Je kunt ze op veel plaatsen tegenkomen, zelfs in je achtertuin. Wintermuggen steken overigens niet. De larven leven in het strooisel en eten rottend plantaardig materiaal.
Van de acht soorten wintermuggen die in Nederland voorkomen zijn er twee algemeen. Op de foto hieronder zie je de trichocera regelationis, ook wel dooimug genoemd.
Dooimug Foto: Martin Cooper from Ipswich, UK - wikimedia
Dooimuggen dansen boven donkere oppervlakken (waar de sneeuw is weg gedooid). Die zag ik in het park. Dan zijn er nog de sneeuwmuggen (trichocera hiemalis), die dansen juist boven sneeuw. Feitelijk dansen ze boven alle witte oppervlakken, want ook als je een witte handdoek of een vel papier in je tuin legt zullen de sneeuwmuggen zich hier verzamelen.
Sneeuwmug Foto: James Lindsey at Ecology of Commanster, wikimedia
Waarnemer J. Mart. Duiven zag zelfs eens hoe een zwerm sneeuwmuggen boven zijn witte kat (op ongeveer anderhalve meter erboven) vloog. Sprong de kat weg, dan verdween de zwerm, om zich later opnieuw te groeperen boven het kattenlijf. Waarom de wintermuggen zo gehecht zijn aan een witte of donkere ondergrond hebt ik nergens kunnen vinden. Dat blijft voorlopig een mysterie.
De zon begon onder te gaan, ik besloot nog even over de dijk te lopen om van de zonsondergang te genieten. In het water dobberde een lege wijnfles. Ondanks dat dit afval hier niet hoorde, was het een mooi gezicht hoe hij langzaam langsdreef. Even verderop lag een roos in het water. Toen kwam er nog een mysterie bij: dreven die twee objecten hier toevallig samen of hoorden ze bij elkaar? Waren het de restanten van een romantische bijeenkomt? En was die goed afgelopen of juist niet? Ik zal het nooit weten.
Bekijk het filmpje van deze week door hier te klikken met onder andere de dansende wintermuggen, bungelende hazelaarkatjes en een mooie zonsondergang. Ben je nieuwsgierig wie de winnaar is van de actie van vorige week? Lees dan onder het filmpje nog even door.
En de winnaar is...
In mijn blog van vorige week stelde ik een jaarabonnement op De Natuurgids beschikbaar voor één van mijn lezers. De gelukkige winnaar is Nellie van Bekkum. Het abonnement is inmiddels geregeld, dus ik wens haar het komende jaar veel lees- en natuurplezier en wellicht ook wandelplezier bij een bezoek aan het mooie Limburgse land. Rond half maart valt het eerste nummer bij je in de bus Nellie.
Februari is een maand van wachten, vind ik altijd. Echt winter wil het vaak niet meer worden, afgezien van uitzonderingen (zoals de flitswinter van vorig jaar), maar veel loos is er nog niet. De behoefte om naar buiten te gaan is er wel, en vaak neem ik dan toch het statief met camera mee onder de arm. Deze keer hoefde ik nauwelijks meer te doen dan de straat over te steken. Na een grijze ochtend brak de zon door en scheen in het water. De duttende eendjes langs de waterkant staken met hun silhouetten scherp af tegen het reflecterende licht. Als er een watervogel langs zwom, maakte het water prachtige vormen van reflecterend riet en bomen. Echt een meditatief momentje.
Een meditatief momentje
Afijn de lente laat nog even op zich wachten voordat er uitbundig gebaltst en gepaard gaat worden. Toen ik materiaal las over partnerkeuze bij vogels voor mijn blog van afgelopen week viel mijn oog in het boek 'Wat maakt vogels zo interessant' op de vraag 'Hebben vogels een penis'? Ik wist dat ze die niet hebben, maar wat ik niet wist, was dat het ooit wel zo was (volg je de formulering nog? :)). Ooit hadden vogels een uitwendige penis dus, maar tijdens de evolutie zijn de meeste mannetjesvogels die kwijtgeraakt. Dit uitsteeksel leverde extra weerstand op tijdens het vliegen, dus zonder zijn ze gestroomlijnder. Verder zit er volgens het boek ook nog een 'me-too'-kant aan het geheel. Vrouwtjes willen graag controle over het mannetje met wie ze paren. Een uitwendige penis maakt de kans op ongewenste paring groter. Er zijn nog vogels met een inwendige penis die ongewenste paring makkelijker maakt, maar de vrouwtjes van die soorten water- en loopvogels kunnen zaad van de ongewenste partner naar een doodlopend deel van de endeldarm loodsen. Van de tienduizend vogelsoorten hebben er nog maar zo'n driehonderd een penis. Bij de 9700 andere soorten hebben man en vrouw een multifunctionele cloaca (een Latijns woord dat heel oneerbiedig 'riool' betekent). Die wordt gebruikt om te paren, eieren te leggen en voor de ontlasting en urine.
Parende grauwe ganzen
Voor de paring springt of vliegt het mannetje op het vrouwtje, pakt haar bij de nekveren vast en flappert met de vleugels om in de juiste positie te komen en te blijven. Het vrouwtje buigt haar staart opzij zodat de man zijn cloaca tegen de hare kan brengen. Door extra bloedtoevoer zwelt die wat op waardoor hij ondiep in de vrouwelijke cloaca wordt gebracht. Dat alles neemt maar weinig tijd in beslag. De foto van de parende grauwe ganzen komt uit een filmpje van een eerder blog. Klik hier om dat filmpje, inclusief de paring nog eens te bekijken. Na de paring wordt er nog om elkaar heen gedraaid en gebadderd.
Na de paring
In het filmpje van deze week is geen paring te zien, maar silhouetten en spiegelingen om even te mijmeren over de komende lente :). Bekijk het filmpje door hier te klikken. Lees nog even door onder het filmpje: maak kans op een gratis jaarabonnement op De Natuurgids.
Win een gratis jaarabonnement op De Natuurgids
Zoals ik in een eerdere blog (klik hier) al eens schreef lees ik het tijdschrift De Natuurgids, uitgegeven door vrijwilligers van IVN Limburg. Het full colour blad bestaat in 2022 zestig jaar. Om het blad te steunen geef ik één jaarabonnement cadeau (8 nummers) aan de derde lezer van mijn blog die zich via e-mail bij mij meldt (klik hier voor informatie over mijn e-mailadres). Zet in de titelbalk de tekst 'Winactie Natuurgids'. Vermeld je volledige naam en het adres waar de Natuurgids bezorgd kan worden. Het cadeau-abonnement stopt automatisch na één jaar. Via deze link kun je de inhoud van het laatst verschenen nummer bekijken. Interesse? Stuur me dan een mail! De gegevens in je e-mail worden alleen gebruikt voor deze actie. Ik vernietig alle mails zodra de gelukkige winnaar bekend is en zijn/haar adresgegeven zijn doorgegeven aan De Natuurgids voor het abonnement.
