Een slagveld op de vierkante meter

Kikkerliefde in onze vijver

Al jaren heb ik een minivijvertje in de tuin, meer dan anderhalf bij twee meter is-ie niet, maar ik beleef veel plezier aan het waterleven. Meerdere bruine kikkers wonen er en in het voorjaar krioelt het van de kleine watersalamanders. En dat is niet altijd een gelukkige combinatie. De opnamen van het filmpje van deze week maakte ik vorig jaar, maar nu pas kwam ik er aan toe om het vele materiaal te monteren. Ik hoorde de bruine kikkers kwaken; een bescheiden geluid vergeleken met groene kikkers uit de sloot voor ons huis, die me 's nachts uit hun slaap houden. De kinderstemmen van de buurmeisjes klonken boven het zachte gesnor van de bruine kikkers uit. Al snel brak de fase van paring aan. Dat is trouwens geen echte paring, de eitjes van de kikkers worden uitwendig bevrucht als ze het lichaam van de vrouwtjes verlaten. Een homp kikkerdril sierde de vijver. Bruine kikkers paren vroeg in het jaar, het water is dan nog koud en het drijvende kikkerdril moet het vooral hebben van de zonnewarmte aan het oppervlak. Tegen de tijd dat groene kikkers eieren leggen is het water opgewarmd, die eieren liggen meer in het water dan erop. 

Kleine watersalamander eet kikkereitjes

De drijvende klomp werkte als een magneet op de aanwezige kleine watersalamanders. Zij hadden wel trek in een eiwitrijk hapje ter afwisseling van hun eigen liefdesescapades. Ze vielen aan op de kikkerdril en probeerden de eitjes uit het geleiachtige omhulsel te krijgen. Het kostte moeite maar het lukte. In de loop van de dagen verdwenen meer en meer eitjes, tot en op het laatst bijna geen zwarte stipjes meer zichtbaar waren. Uiteindelijk zagen we later in het jaar één klein kikkertje. Misschien de enige overlevende..... Intussen legden de salamandervrouwtjes ook eitjes. Eerst dacht ik dat er een dode salamander in de vijver lag: doodstil lag het vrouwtje op haar zij, een blaadje tussen de pootjes geklemd. Na een tijdje kwam er toch beweging in en realiseerde ik me dat het ik het gedrag zag dat in in mijn blog van 16 mei 2017 heb beschreven. Klik hier om dat nog eens na te lezen. 

Het filmpje van deze week kun je bekijken door hier te klikken. 

De groene kikker is een moeilijk geval

In het vroege voorjaar (maart) drijven dikke klodders kikkerdril op het wateroppervlak van onze vijver. Die dril is afkomstig van de bruine kikker. Het water is nog vrij koud maar de zon kan de dril met de zwarte eitjes snel opwarmen. Bruine kikkers zijn bruinig van kleur en altijd te herkennen aan de bruine vlek naast het oog. De herkenning van groene kikkers is echter niet zo simpel. Groene kikkers paren later in het jaar en hun dril met tweekleurige (zwart/wit)eitjes verdwijnt onder water, dat inmiddels wat meer op temperatuur is gekomen. De dril is minder zichtbaar voor predatoren die wel een hapje lusten. Om vrouwtjes te interesseren kwaken de mannetjes die daarvoor speciale kwaakblazen hebben. Ze willen niet voor elkaar onder doen dus als er eentje begint, hoor je vaak een heel koor. Bruine kikkers brengen niet meer dan een zacht gesnor voort, dus als je die in de vijver hebt krijg je geen burenruzie over geluidsoverlast :). In het park bij ons huis zag ik op een morgen groene kikkers, die nog af en toe een kwaak-concert gaven. Dan is de vraag: welke soort groene kikker is dat? Dat is dus moeilijk vast te stellen, want je hebt poelkikkers, meerkikkers en bastaarden van die twee. Die laatsten lijken soms wat meer op de ene ouder en soms wat meer op de andere en kunnen behoorlijk variabel zijn. De meerkikker leeft vooral in het westen van Nederland, de poelkikker meer in het oosten. En de bastaard? Die komt overal in ons land voor. 

Stichting Ravon heeft er een herkenningskaart van gemaakt, maar ze geven aan dat de verschillen in het veld nauwelijks waar te nemen zijn. Ik probeerde toch een poging te wagen: er zaten donkere vlekjes in de iris (of was het 'iris is vrij donker'??) en de kwaakblazen waren volgens mij lichtgrijs. Ik heb 'm niet uit het water gehaald (daarvoor waren ze ook te schuw want ze lieten zich moeizaam benaderen) en bovendien zijn kikkers beschermd bij de wet, dus ik kon niet naar de onderkant van hun buik ('grijs gemarmerd' ?) kijken, maar door het water heen leek het wel zo. Al met al denk ik dat het bastaardkikkers waren. Maar zoals Ravon adviseert hou ik het maar op 'groene kikker (soort onbepaald)'. Verder zag ik nog jonge kauwtjes in het park die achter hun ouders aan hipten, maar ook al zelf op zoek naar voedsel gingen. Helaas kwamen ze daarbij ook plastic troep tegen, dat ze gelukkig niet doorslikten. Bekijk het in het filmpje door hier te klikken. 

Zwangere kikkers

Ook in en rond het water zijn de lentesignalen niet te missen. Kleine watersalamanders zijn op liefdespad. Daarover schreef ik al eens in mijn blog van 16 mei 2017. In mijn tuinvijver verschijnen ook de vrouwtjeskikkers met hun opgezwollen buiken, vol met eitjes. Ze wachten op een mannetje dat hun eitjes bij het verlaten van hun lichaam kan bevruchten. Dan ontstaat er een klomp kikkerdril, dat aan de oppervlakte van het water blijft drijven om zoveel mogelijk te profiteren van de zonnewarmte in het vroege voorjaar. Het water zelf kan nog behoorlijk koud zijn. Naarmate de kikkervisjes zich in het ei ontwikkelen zakt de klomp in en zie je de vorm van het jonge kikkertje veranderen. Onlangs las ik op de site van NEMO kennislink dat kikkers meer met zwangerschap te maken hebben dan ik dacht. Uit de publicatie van het Leids Universitair Medisch Centrum op die site bleek dat kikkers vroeger werden gebruikt als zwangerschapstest. Hierbij maakten ze gebruik van de eigenschap van kikkers dat ze van kleur kunnen veranderen onder invloed van hormonen. Bij groene kikkers werd de hypofyse verwijderd, waardoor de kikker geelwit werd. Wanneer de kikker werd ingespoten met de urine van een zwangere vrouw kwam de groene kleur terug. In de jaren 50 en 60 bestond daar een speciaal instituut voor dat Rana heette (dat is Latijn voor kikker). Als de urine 's ochtends naar het lab werd gebracht, kreeg je 's middags al de uitslag en dat kostte 10 gulden (zo'n 4,5 euro).

Gelukkig hebben we daar tegenwoordig geen kikkers meer voor nodig, zwangerschapstesten maken nu gebruik van bepaalde stoffen uit konijnenbloed. Misschien niet zo rigoureus als het werken met die kikkers, maar nog steeds niet diervrij. In mijn filmpje kun je een kikker zien die door mensen met rust gelaten wordt. Toch is er een plaaggeest aan het werk, want het blijkt dat muggen niet alleen zoogdieren te grazen nemen, maar ook kikkers. Ik zag de mug om de kikker heen cirkelen. Ik bleef filmen want ik hoopte dat de kikker zijn tong uit zou steken om de mug te pakken, maar het omgekeerde gebeurde :). Op het wateroppervlak zie je vijverlopers, die door hun waterafstotende haren op het water kunnen lopen. Let goed op: eentje heeft een minuscule prooi te pakken!


E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje te bekijken.

Bruine kikker hangt nog rond op straat

Vandaag waren we in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Er wordt gewerkt aan elektriciteitskabels en transformatorhuisjes waardoor we meerdere keren grote vrachtwagens in het duin tegenkwamen. Er was net zo'n wagen gepasseerd toen we deze bruine kikker opmerkten, die netjes had gewacht met oversteken. Dat was zijn lijfsbehoud! Overigens bedacht hij zich daarna en keerde terug naar het struweel langs het pad. Ik vroeg mij af waarom deze kikker nog 'op straat' rondhing. Het heeft vannacht 2 graden gevroren, ik zou verwachten dat hij al in zijn overwinteringsplaats zou zijn. In mijn dierengids lees ik nu dat de bruine kikker niet zo gevoelig is voor kou en dat hij soms pas in november in winterslaap gaat. Deze gaat in ieder geval geen dag te vroeg in rust.

Daarvoor zoeken bruine kikkers een schuilplaats op het land waar ze zich ingraven. Vaak verschuilen ze zich ook in modderbodems van sloten. Dat zie ik in onze vijver ook elke winter. In februari verschijnen de eerste bruine kikkers al weer boven de grond; in maart kunnen we dan de klompen kikkerdril verwachten die, drijvend op het water, gebruik maken van de eerste zonnestralen om op temperatuur te blijven. De dril van groene kikkers vinden we onder water. Omdat het daar koeler is, zet de groene kikker haar eiklompen pas in april of mei af, als het water is opgewarmd. Lees meer over de bruine kikker op Wikipedia.