Help de hommel met de hommel buzzz club en burgeronderzoek

Hommel breekt in bij smeerwortelbloem

Wie mijn blogs in de afgelopen jaren heeft gevolgd, weet dat ik hommels een warm hart toedraag. Niet in de laatste plaats omdat zij een van de eerste insecten zijn die je in het voorjaar kunt tegenkomen. Hun heerlijke gezoem kan mij op een zonnige winterdag blij maken, met de lente en zomer in het verschiet. Om die reden heb ik smeerwortel en longkruid in mijn tuin geplant, want daar zijn hommels dol op. Die bloeien nu nog niet, maar wel bolletjes zoals sneeuwklokjes en krokussen. De bolletjes zijn biologisch, want een van de grootste bedreigingen voor insecten, en dus ook hommels, zijn pesticiden. De Engelse professor Dave Goulson heeft daar veel onderzoek naar gedaan; al zijn boeken staan bij mij in de kast. 

Het gaat slecht met de hommel en daar zijn verschillende redenen voor. Om te beginnen zijn met het importeren van groente, fruit en hommels ziektes meegekomen waar inheemse hommelsoorten niet tegen bestand zijn. 

Ten tweede krijgen wilde bloemen minder ruimte om te groeien. In gebieden waar veel landbouwakkers zijn, groeien nauwelijks bloemen. De hommel heeft zo weinig leefruimte. Armoede is er ook in tuinen waarin gecultiveerde bloemen staan met zogenaamde 'dubbele bloemen'. Die bevatten vaak geen meeldraden meer en daarmee is ook het stuifmeel verdwenen. Hommels treffen dan een lege voorraadkast aan en blijven weg. 

Biologisch gekweekte bolletjes

En als derde: Pesticiden worden in de landbouw en in steden gebruikt voor bestrijding van ziekten, ongedierte en ‘onkruid’. Het gif is dodelijk voor hommels en alle andere insecten. Goulson schat dat 70% van de planten die bij tuincentra worden verkocht, gekweekt zijn met hulp van pesticiden. Daar kunnen zelfs planten tussen zitten die expliciet gelabeld zijn als bijvriendelijk – de plantensoort zelf is dat ook, maar de pesticiden bereiken het tegenovergestelde effect. Bij planten die zijn blootgesteld aan pesticiden, zijn de gifstoffen doorgedrongen tot zowel blad, nectar als de pollen. Stel je koopt zulke planten en zet ze in je tuin en je spuit zelf geen gif, dan nog duurt het jaren voordat alle pesticiden uit de plant verdwenen zijn. 

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat van de insecten die in contact kwamen met insecticide er twee à driemaal zo veel stierven als andere, zonder contact met gif. Het nationale instituut voor landbouwonderzoek in Avignon had voor de studie kleine zendertjes aangebracht op de bijen. Franse wetenschappers ontdekten ook dat bijen verdwalen door het middel thiamethoxam. De diertjes vinden de weg terug naar hun volk niet meer.

Een Schots team merkte dat de hommels bijna uitgeroeid waren na een behandeling met insecticiden. Dave Goulson van de Schotse universiteit in Stirling had hommelvolken behandeld met het middel imidacloprid. Na 6 weken bleek dat ze 85 procent minder koninginnen hadden voortgebracht dan andere volkeren.

Sneeuwklokjes

Om mijn favoriete hommels te behouden moet er dus wat gebeuren. Zorgen voor een natuurlijke tuin met zoveel mogelijk biologische enkelbloemige planten is een goed begin: verbeter de wereld, begin bij jezelf :). Maar er moet op grotere schaal actie ondernomen worden. Daarom ben ik lid geworden van de Hommel Buzzz Club, opgezet door het Bijen Educatiecentrum (onderdeel van de Bijenstichting). Zo probeer ik een steentje bij te dragen aan het redden van de hommel. Heel concreet wordt er dit jaar een onderzoek gehouden waarbij dode hommels worden geanalyseerd op de pesticiden die ze bij zich dragen. Hiervoor worden burgers opgeroepen om dode hommels op te sturen. Klik op deze link voor meer informatie hierover. Vind jij het ook waardevol om insecten te beschermen voor een goede leefomgeving, gezonde voedselpiramide (als er geen insecten meer zijn, hebben vogels het ook moeilijk) en de bestuiving van onze voedselplanten? Kom dan in actie! 

 

De herfst komt er aan

Deze week begint officieel de herfst. De dagen worden korter, het zonlicht kleurt geler en insecten zoeken naar voedsel in de laatste bloeiende bloemen. Ik heb daarvoor speciaal een aantal najaarsbloeiers in mijn tuin geplant, zoals de hemelsleutel, die bloeit met roze bloemschermen. Ook de zonnehoed (Echinacea) wordt graag bezocht door insecten. Een behoorlijk aantal insecten zal de winter niet overleven, ze zoeken misschien nog voedsel om de laatste nakomelingen te laten opgroeien. De dagpauwoog (met die fraaie paarsgele stippen (ogen) op de vleugels) gaat binnenkort in winterrust. De vlinder zoekt een beschut plekje dat niet te warm of te koud en niet te vochtig is. Een schuurtje bijvoorbeeld is prima. Hier kan de vlinder vorstvrij in een hoekje hangen tot de lente weer aanbreekt. Mocht je zo'n vlinder in een verwarmd vertrek aantreffen, zet hem dan nu nog buiten. Want als het eenmaal winter is en de verwarming gaat aan, dan wordt de vlinder wakker en kan hij geen voedsel vinden. Dat wordt hem noodlottig.

De andere vlindersoort in het filmpje, de atalanta, moet nog goed bunkeren. Want net als sommige vogels, gaat dit tere diertje binnenkort op trek om in Zuid-Europa te overwinteren. De nakomelingen zullen daar als ei, rups of pop overwinteren en in het voorjaar als vlinder de tocht naar het noorden ondernemen. Atalanta's houden behalve van nectar ook van rottend fruit, dus met een vergeten appeltje of peertje dat weg ligt te kwijnen op de fruitschaal doe je ze een groot plezier. In het filmpje zie je verder o.a. nog houtpantserjuffers en heidelibellen. Ook de paardenbijter is een libel, je herkent 'm aan het gelige spijkervormige vlekje vlak onder het borststuk. Deze libel kun je nu nog volop zien.

Geniet nog even van de laatste insecten en kijk bij gelegenheid eens rond in je tuin of er genoeg bloeiend spul staat. Anders kun je nu vast plannen welke planten je volgend jaar gaat toevoegen.

Eten tot je er bij neervalt

Tijdens de doorwaakte nachten wegens roepende ransuilkuikens (zie onderstaand bericht), dreef een zoete geur de kamer binnen. De linde is de laatste inheemse boom die bloeit en de nectargeur is bedwelmend. Zo adverteert de boom voor het voedsel dat er te halen valt. Toch is die reclame wel wat misleidend, want de hoeveelheid voedsel valt, misschien mede doordat er zoveel insecten op af komen, tegen. Veel hommels komen op de geur af en bezoeken de bloemetjes, die uiteindelijk niet genoeg energie leveren om de hommels in de lucht te houden. Ze sterven vervolgens van uitputting. Onder de lindebomen liggen daardoor vaak tientallen en soms honderden dode hommels. Dit effect is sterker bij de Zilverlinde dan bij de Zomer- en Winterlinde. In mijn straat staan drie Zilverlindes waar inderdaad dode hommels onder lagen. Volgens Naturetoday is het een eeuwenoud verschijnsel. Er werd al in de 17e eeuw melding van gemaakt. En de hommels als soort hebben het tot nu toe overleefd.

Luie zomerdagen

Zomervakantie is de ultieme tijd om te niksen. Op een zonnige dag heb ik eens een tijdje bij de braam in onze tuin vertoefd. Voordat wij de donkere vruchtjes gaan eten, zijn er heel wat insecten die ook van de braam hebben gesnoept. Een braam heeft 'verzamelsteenvruchten', zo noemen we vruchten die uit één bloem komen met meerdere stampers. Al die stampers groeien na bestuiving uit tot steenvruchtjes die samen met de bloembodem een verzamelvrucht vormen. Al met al leveren die bloempjes heel wat voedsel. De insectensoorten die ik tijdens een uurtje braamkijken tegenkwam waren heel gevarieerd.  Ik zag een gehakkelde aurelia (vlinder), zweefvliegen, dambordvlieg, mieren, een spinnetje en veel soorten hommels. Van de klussende buurman en spelende kinderen trokken zij zich niks aan. Een impressie van deze braamsnoepers zie je in het filmpje.

Op heterdaad....

Hommels hebben een relatief korte tong en dat betekent dat ze niet goed bij de nectar kunnen die zich in de kelkjes van diepe bloemen bevindt. Met hun kaken bijten ze daarom een gat in de bloem, vlak bij de plek waar de nectar zit en zuigen het suikerrijke vocht er van de zijkant uit. In de bloemblaadjes zie je dan ronde bijtgaatjes. Smeerwortel is zo'n plant waar hommels graag inbreken. De aardhommel (foto) heeft voor zelfs voor hommelbegrippen een korte tong en ik heb hem betrapt bij zijn inbrekerspraktijken.

'Mijn' hommelgeluid bij Vroege Vogels

In het radioprogramma Vroege Vogels (elke zondag van 7.00-10.00 uur) wordt wekelijks een door luisteraars opgenomen geluid uitgezonden. Gisteren (3 april) werd een door mij opgenomen geluid ten gehore gebracht: van de hommelkoningin die voedsel zoekt (zie blog van 28 maart). Je kunt het geluid terugluisteren (aan het begin van het programma), via deze link.

Op de foto deze keer een akkerhommel, te herkennen aan het roodbruine borststuk en het eveneens roodbruine kontje. Die hing gisteren aan de tuinschutting, met de weerhaakjes van een van de pootjes in het hout verankerd.

Lentegeluiden

Eindelijk! Het insectenseizoen is weer begonnen. Gisteren hoorde ik de eerste hommel in de tuin. Hij zoemde rond de smeerwortel en het longkruid, twee planten die nu al nectar leveren. Ik heb geprobeerd het geluid op te nemen, als je goed luistert kun je het in het filmpje horen. De foto van de hommel heb ik vorig jaar genomen, toen hij nectar 'stal' uit de akelei. Met hun korte tong kunnen hommels niet bij de nectar in het puntje, maar dat lossen ze op door in te breken. Met hun kaken bijten ze een gaatje in de top. Datzelfde doen ze trouwens ook bij smeerwortelbloemetjes.

De heggenmus zingt de laatste dagen volop, tussen het koeren van de tortels door, hoor je de korte riedeltjes die doen denken aan een piepend wieltje. De koolmees zingt zijn pompende en, in mijn oren, eentonige liedje om een vrouwtje te veroveren. Ik hoop dat ze onze nestkast weer uitkiezen voor een nestje. Vorig jaar zijn er vijf kleintjes uitgevlogen terwijl ik lekker lui in mijn tuinstoel zat. Ze bleven nog een tijdje in moeders kielzog rondfladderen. Ook de vinkenslag heb ik al weer gehoord. Vinken leven, in tegenstelling tot hun soortgenoten de putters en groenlingen, niet in groepjes maar solitair. Met de vinkenslag bakenen ze een flink territorium af en 'slaan' wel een paar duizend keer op een dag.