In eerdere blogs schreef ik al eens over het drijfnest van de fuut en het voeren van juveniele fuutjes. Tijdens ons tripje naar het Lauwersmeer zagen we niet alleen de fraaie kemphanen maar ook een meer algemene verschijning: een paartje futen met jongen. De kleintjes waren nog jong en schattig en deinden graag mee op de rug van moeder. Het kan trouwens ook de vader geweest zijn want het broeden en de broedzorg worden bij futen netjes over de twee geslachten verdeeld. Futen leggen in het algemeen 3-4 eieren. In dit geval waren het er vier geweest, want zoveel koppies staken er uit het verenpak van de ouder. De eieren zijn eerst wit met een groenige of blauwe waas, maar ze verkleuren al snel naar bruin door inwerking van de natte waterplanten op het nest. In de zeldzame gevallen dat de broedende fuut het nest voor korte tijd verlaat worden de eieren ook afgedekt met waterplanten. De eieren worden met tussenpozen van 2 dagen gelegd, dus met zo'n nestje van 4 is de fuut een weekje zoet. Soms wordt meteen begonnen met broeden als het eerste ei gelegd is, maar het kan ook zijn dat de futen daarmee wachten tot het laatste ei gelegd is. Alle eieren moeten zo'n 29 dagen bebroed worden, dus als de futen bij het eerste ei al beginnen met broeden is het eerste kuiken al een week oud als de laatste uit het ei kruipt. Zoals gezegd, broeden man en vrouw om en om. In de tijden dat niet gebroed wordt, kan er gerust en gegeten worden. Dat gebeurt meestal in de buurt van het nest zodat er een oogje in het zeil kan worden gehouden.
Na een krap maandje broeden komen de kuikens binnen een uur uit het ei. Zodra het jong droog is, klimt het op de rug van de broedende fuut en de kleintjes blijven daar 2-3 weken totdat ze voortdurend zelf op het water kunnen blijven. De andere ouder brengt voortdurend voedsel om de hongerige kuikens te voorzien van visjes en insecten. Je ziet in het filmpje dat die prooien meestal klein zijn, maar dat het oudste jong ook al een behoorlijke paling (?) kan wegwerken.
Naarmate de jongen ouder worden, dwingt de ouder ze om zelfstandiger te worden door ze van de rug in het water te schudden. Dat zie je in het filmpje van deze week ook gebeuren. De jongen zijn het daar niet mee eens en klampen zich stevig vast of proberen zo snel mogelijk weer op de rug van de oudervogel te klimmen. Een vermakelijk gezicht! Na 4-6 weken splitst de familie zich in twee groepen, waarbij elke ouder twee jongen zal verzorgen, de twee familie-eenheden gaan dan steeds meer hun eigen weg.
E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje van deze week te zien.
Smaragdlangsprietmot....dat is een hele mond vol voor een beestje van anderhalve centimeter. Deze langsprietmotten behoren tot de familie van de microlepidoptera ofwel 'kleine vlinders', een groep die vaak 'motten' worden genoemd. Het zijn dagactieve nachtvlinders, ook al zo'n raar begrip. In een blog uit 2017 heb ik al eens beschreven dat de indeling in dag- en nachtvlinders meer te maken heeft met uiterlijke kenmerken van de vlinder dan het vlieggedrag. Bij nachtvlinders ontbreken de knopjes aan het eind van de (in dit geval enorm lange) voelsprieten. Bij de mannetjes zijn die langer dan hun lijf en wit gekleurd. De beestjes vliegen van april-juni en zijn dan in grote groepen te vinden op bomen met grote bladeren. In Limburg zagen we ze op de bladeren van beuken en esdoorns. Mannetjes proberen met hun baltsdans vrouwtjes te interesseren om te paren, reden waarom ze ineens in wolken kunnen opstijgen. Hun metaalachtige vleugels (die hen de naam 'smaragd' heeft opgeleverd) glanzen dan prachtig in het zonlicht. De rupsen leven van afgevallen bladeren, daarom kom je deze soort in de veenweidegebieden van de randstad en noord-Nederland nauwelijks tegen. In bosrijke delen van ons land zijn ze vrij algemeen. In de Atlas voor de kleinere vlinders kun je een afbeelding van een pop van deze soort zien. Naast deze smaragdlangsprietmot leven nog 18 andere soorten langsprietmotten in Nederland. De geelbandlangsprietmot is er een die je ook regelmatig tegen kunt komen. Cees v/d Niet heeft ze onlangs parend op de foto gezet. Die foto kun je hier bekijken op zijn site Kijk op Natuur, samen met andere insecten uit de Nederlandse natuur.
In mijn filmpje van deze week (e-mailabonnees: klik hier) zie je de baltsdans van de smaragdlangsprietmot en het mooie Limburgse beukenbos bij Vijlen.
Kemphanen waren in ons land vroeger, toen de landbouw nog kleinschalig was ingericht, vrij algemeen. Inmiddels zijn ze zo zeldzaam dat de broedpopulatie op slechts 15-30 paartjes wordt geschat. We hadden ze al eens gezien, door de telescoop in Zeeland en later nog eens op Texel. Maar nooit in broedkleed, als de mannetjes pronken met een prachtige verenkraag. Tot mijn verrassing kregen we die ineens te zien toen we nietsvermoedend een vogelhut aan het Lauwersmeer binnenstapten. Een lang gekoesterde wens ging daarmee in vervulling. De mannetjes zijn groter dan de beige vrouwtjes en ook variabel in het verenpak. De donker gekleurde zijn de onafhankelijke macho's, die actief een vrouwtje voor zich willen winnen. Ze nemen een dominante plaats in op het terrein (ook wel 'lek' genoemd) waar ze een vrouwtje proberen te verleiden. Licht gekleurde mannetjes zijn 'subdominant' en houden zich wat onopvallender op aan de randen van de 'lek'. Zij worden om die reden satellietmannetjes genoemd. Zodra ze echter de kans krijgen, paren ze vanuit hun minder opvallende positie met een vrouwtje, bijvoorbeeld als twee dominante mannetjes in gevecht raken. Een typisch geval van "als twee honden vechten om een been loopt de derde er mee heen".
Maar het wordt nog gekker. Want er is nog een derde type mannetje, dat overigens vrij zeldzaam is. En dat mannetje ziet er uit als een vrouwtje! Hij heeft precies het verenkleed van een vrouwtje, maar wel het formaat van het mannetje. Door deze mimicry (dit betekent dat een dier een ander dier qua uiterlijk nabootst) kan hij zich onopvallend tussen de vrouwtjes begeven en zijn kans grijpen als de tijd rijp is. Bij deze als vrouw vermomde mannetjes zijn de testikels 2,5 zo groot als bij de andere mannetjes. Dit alles is in de jaren 70 van de vorige eeuw ontdekt en onderzocht door Friese onderzoekers: dr Theunis Piersma van de Universiteit Groningen en vogelringer Joop Jukema. Veel vogels lijken in de juveniele fase op vrouwtjes. De onopvallender kleuren die ze dan hebben vormen een goede camouflage. Later verandert hun verenkleed in de uitbundige kleuren van de mannetjes. Dat gebeurt bij deze specifieke kemphanen echter niet: ze zien er hun hele leven uit als vrouwtjes. Dat is vastgesteld door onderzoekers van de Canadese Simon Fraser University, die op basis van wilde kemphanen een fokprogramma hebben opgezet. Na dertig jaar fokken met de kemphanen kunnen ze concluderen dat de 'verklede' mannetjes inderdaad hetzelfde verenkleed behouden. De Friese onderzoekers hebben dit type mannetje 'faeder' (vader) genoemd. Dus kemphanenmannen komen in drie soorten: de onafhankelijke, de satellietmannetjes en de 'vaders'. Probeer maar uit te vinden wat er in het filmpje van deze week allemaal te zien is van die kemphanen. Daarnaast zie je nog een impressie van andere vogels langs het Lauwersmeer.
E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje te bekijken.
Zeeschuim wordt veroorzaakt door afstervende slijmalgen
In het voorjaar is er regelmatig schuim te zien op het strand, het ene jaar meer dan het andere. Dat is het gevolg van afgestorven algen die door de wind opgeklopt worden tot schuim. Het lichte spul wordt door de wind naar het strand geblazen. De Stichting Anemoon (ANalyse Educatie en Marien Oecologisch ONderzoek) legt het fenomeen helder uit: de algenbloei ontstaat als volgt: fosfaten en nitraten zijn voedingsstoffen die opgelost in het zeewater onontbeerlijke voedingsstoffen zijn voor o.a. microscopisch kleine eencellige algen. Het zijn de bouwstenen van eiwitten en het genetisch materiaal: het DNA. Phaeocystis, ook wel slijmalg genoemd, is een kolonievormende alg die in ons kustwater natuurlijk voorkomt. Zij is onder andere afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare fosfaten en nitraten, maar ook van de stijgende zeewatertemperatuur en de hoeveelheid zonlicht. Gunstige concentraties van de voedingsstoffen en de zonnige dagen dragen sterk bij aan een enorme algenbloei. Op zulke momenten is het zeewater sterk vertroebeld door ontelbare olieachtige bolletjes waar honderden kleine Phaeocystis algencelletjes in opgesloten zitten. Het zicht onder water loopt dan terug van 2 meter naar 20-50 centimeter. De algenbloei is een belangrijk proces voor de mariene biodiversiteit. De algjes bouwen de organische voedingsstoffen op die geconsumeerd worden door het dierlijk plankton. Dat vormt de voedselbasis voor grotere dieren zoals zeepokken, garnalen, zakpijpen en neteldieren.
Zeeschuim zie je vooral in het voorjaar
De reden dat je dit fenomeen meestal in het voorjaar ziet, heeft te maken met de geringe hoeveelheid licht in de winter: dat is te weinig voor de algen. Intussen bouwt een voorraad stikstof en fosfaat op in de zee. In de lente komt er meer zonlicht en het water wordt warmer: ideale omstandigheden voor algen om snel te groeien op deze hoeveelheden stikstof en fosfaat. Wanneer de voedingsstoffen op zijn, sterven ze weer af en komen de schuimpartijen aanwaaien. In het algemeen is het schuim niet schadelijk voor de gezondheid.
Wij zagen het al weer een tijdje geleden op een winderige dag in Noordwijk. Het schuim was behoorlijk fotogeniek en 'wandelde' over het strand in de wind. Dat is te zien in het filmpje van deze week. E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje te bekijken.
Soms neemt de schuimvorming grootse vormen aan, zoals te zien is in dit filmpje, opgenomen in Australië in 2013.
Deze week twee (langere) filmpjes en minder woorden in mijn blog. De vorige week heb ik je in spanning achter gelaten over het lot van de pas geboren meerkoetjes. Zelf heb ik er ook bijna een week over gedaan eer ik duidelijkheid had. Op een mistige zaterdagochtend, 18 mei, besloot ik weer eens een tijdje te posten bij het zwanennest, want de 38 dagen broedtijd zaten er nu wel op. Het was frisjes voor de tijd van het jaar. Moeder zwaan zat minder rustig en hield haar vleugels enigszins uitgespreid over het nest. Was dat een teken dat er kleine zwaantjes beschermd moesten worden? Niet lang daarna kon ik een glimp opvangen van enkele zwanenkuikens die nieuwsgierig de wereld in keken. Vader zwaan postte op mijn 'normale' standplaats, dus ik moest het doen met een blik door de verrekijker en maximale zoom van mijn camera. Op het water was het een drukte van belang die morgen: de meerkoeten kwamen aanzwemmen, twee kuikens in hun kielzog! Blijkbaar hadden ze zich schuil gehouden tussen de oeverplanten of sloten in de omgeving. Een wilde eend gleed met een sliert van zes jongen voorbij. En twee futen waren pogingen aan het doen om een nest te bouwen, wat door de koeten niet in dank werd afgenomen. Inmiddels was vader zwaan te water gegaan, dus ik besloot om te kijken of ik op mijn vertrouwde plekje nog wat te zien kreeg. Ik stond er bijna drie kwartier zonder veel te bewegen. En net toen ik de moed op wilde geven, kreeg ik een prachtig schouwspel te zien: vijf van de zes zwaantjes waren uit het ei gekropen.
E-mailabonnees kunnen hier klikken voor het eerste filmpje van deze week. Lees vooral door onder het filmpje!
In eerste instantie vond ik dit een mooi eind van de zwanen-trilogie. Maar sommige kijkers op YouTube vroegen mij hoe het was afgelopen met dat zesde ei. Op een avond ben ik nog eens gaan kijken, en kon concluderen dat de familie compleet was. Ook de zes eendjes zwommen nog rond en de twee meerkoetjes zaten weer rustig op het nest. Het leven in dit kleine watertje zag er goed uit.
E-mailabonnees kunnen het tweede filmpje bekijken door hier te klikken.
Op 14 juni wordt mijn film 'Twaalf maanden natuur in het Groene Hart vertoond in Theater Kaleidoskoop in Nieuwkoop. Kijk voor meer informatie op de site van het theater.
