Krachtmeting van fazanten en ander lentenieuws

Afgelopen woensdag is de astronomische lente begonnen. 20 maart om 4.06 Nederlandse tijd was het zo ver. De zon stond toen loodrecht boven de evenaar en dat betekent dat dag en nacht even lang zijn. Vanaf nu gaat het daglicht het weer winnen van de donkere nacht. Na lange tijd besloot ik de filmcamera weer eens op te pakken. Het was zwaar bewolkt en er vielen om de zoveel tijd een paar drupjes. Voor het filmen waren de lichtomstandigheden niet ideaal, maar de temperatuur was heerlijk en er was nauwelijks wind. Dat is dan weer een voordeel bij het opnemen van (vogel)geluid. Ik besloot te gaan wandelen langs de Wijde Aa, in de hoop zo veel mogelijk verschillende waarnemingen te kunnen doen. Er zijn bosschages, maar ook open veld en water. Mijn doelsoort waren blauwborsten, vogeltjes die momenteel ons land weer binnenstromen en waarvan ik weet dat ze menig jaar bij de Wijde Aa vertoeven. In 2017 had ik daar als eens een opname van de blauwborst gemaakt (klik hier om naar dat blog te gaan). Maar dat was nog in HD gefilmd. Ik wil graag nog eens een 4K opname van dit prachtige beestje maken. 

Dagpauwoog op een wilgenkatje

Toen ik bij het haventje uit de auto stapte, was er al meteen een vogelconcert aan de gang. Als eerste spotte ik een zingende heggenmus en het indringende "tjiftjaf" van de gelijknamige vogel klonk er doorheen. Dat kleine vogeltje zit meestal hoog in de boom, maar ik kreeg 'm met de camera toch te pakken. Ook de koolmees was niet te missen. Genietend van het vogelconcert zag ik dat de wilgen aan het bloeien waren; met hun gele pollen vormden ze een welkome voedselbron voor hommels en andere insecten. Een dagpauwoog zat te zonnen om op te warmen en niet lang daarna zag ik de vlinder nectar slurpen op een wilg.

Sleedoorn

Een eksterpaar bouwde driftig aan hun nest; ze sleepten takken aan en verwerkten die in hun bouwwerk. Een torenvalk postte in een boom, speurend naar prooi en de sleedoorns bloeiden volop met hun prachtige witte bloemetjes. De temperatuur liep op tot een graad of 18, dus het was heerlijk om buiten te zijn. Ik hoorde scholeksters en wulpen, zag futen baltsen en een blauwe reiger stond zijn broedkleed met pronkveren te poetsen. Een stukje plasdras herbergde een paar grutto's; een mannetje probeerde een vrouwtje te imponeren in de hoop op een paring. Maar die vlieger ging niet op. Nog steeds was er geen blauwborst te bekennen. Ik hoorde een rietgors en de cetti's zanger, maar geen geluid dat uit het 'blauwe keeltje' zou kunnen komen. Ik moet dus binnenkort opnieuw op pad. 

Terwijl ik ingespannen stond te luisteren naar mogelijke blauwborstzang - met mijn blik op oneindig :) - zag ik dat twee mannetjesfazanten in elkaars territorium dreigden te komen. Zo kreeg ik iets te zien dat ik niet eerder zelf heb waargenomen: een krachtmeting tussen fazanten, waarbij ze elkaar de maat namen en aanvallen uitvoerden.

Krachtmeting van fazanten

De fazanten stonden afwachtend tegenover elkaar en hielden de andere vogel nauwlettend in de gaten. Af en toe viel er eentje uit, door op te springen en pikbewegingen te maken. Deze twee leken aardig aan elkaar gewaagd, want geen van beide was bereid om de aftocht de blazen. Ze liepen naast elkaar om vervolgens weer de dreighouding aan te nemen en dan begon het riedeltje weer van voren af aan. Op het laatste verhief één fazant zich en maakte het bekende hese kakelende geluid. Of hij daarmee de victorie kraaide zal ik niet weten. Later zag ik ze wel op twee verschillende percelen lopen, gescheiden door een slootje.  

Fazanten hebben een territorium van ongeveer 5 hectare, jongere hanen nemen soms genoegen met (de helft) minder. De fazanthaan lokt hennen door regelmatig te kraaien en met de vleugels te roffelen. 

Een haan heeft meerdere hennen, die hij geregeld het hof maakt tot de eieren zijn gelegd. Het bruine vrouwtje is goed gecamoufleerd en neemt het broeden op zich, dat ongeveer een maand duurt. De fazanthaan acteert in die tijd als bliksemafleider. Met zijn opvallende verenkleed blijft hij ver van het nest om de aandacht van predatoren op hem te vestigen en niet op de broedende hennetjes. Pas uitgekomen fazantjes volgen onmiddellijk de moeder, het zijn nestvlieders. 

Al mijn waarnemingen zijn geboekstaafd in een filmpje. Klik hier om dat te bekijken. 

  
   

Een lesje over bloemrijk grasland

Margriet

De een houdt van een strakke grasmat; een golfveld of een biljartlaken zonder 'onkruid'. De ander ziet graag wat bloemetjes tussen het gras, met zoemende bijtjes, hommels en zweefvliegen. Het zal je niet verbazen dat ik tot die laatste categorie behoor :). En dan heb ik het nog maar over een tuintje van het formaat postzegel. De gouden regel is: variatie in beplanting leidt tot de komst van meer insecten en die leiden tot vogels die hun maag kunnen vullen met zaden of insecten (of beide). In de praktijk zijn grote delen van ons land in gebruik voor voedselproductie: direct, bijvoorbeeld een graanakker voor het maken van broodmeel of indirect een weiland waar koeien grazen, waarvan we de melk of het vlees consumeren. Boeren moeten dat zo efficiënt mogelijk doen, omdat ze vaak matig betaald worden voor hun producten. Dus worden de weilanden beplant met eiwitrijk raaigras dat flink bemest wordt zodat het snel groeit en dichte zoden vormt waardoor andere planten geen kans meer krijgen om te groeien. Het grondleven verandert ook: in zo'n groene woestijn zitten minder en kleinere ongewervelden in de bodem dan in gevarieerd bloemrijk grasland. In plaats van grote sprinkhanen, rupsen en kevers vind je tussen het raaigras kleine bladluizen en vliegjes.Vogels moeten dus harder werken om aan dezelfde portie eten te komen. Er zitten ook nog wel regenwormen in de grond, maar daar kunnen ze pas bij als er gemaaid is.

Fazanthen met kuikens

En de kleine snaveltjes van pasgeboren jongen reiken niet diep genoeg om daar überhaupt bij te kunnen. Door de snelle groei van het bemeste raaigras wordt er eerder gemaaid, waardoor de jonge vogels vaak nog niet kunnen vliegen als de machines langskomen, met alle gevolgen van dien. Kunnen we dit de boeren kwalijk nemen? In principe niet, als wij liever goedkoop eten, dan moeten ze wel kiezen voor efficiëntie op de vierkante meter. Gelukkig zijn er ook boeren die op een andere manier werken en wat meer geld voor hun producten vragen. Voor akkervogels maakt dat veel verschil. Hoe meer plantensoorten het grasland telt, hoe meer microstructuur er is door al die variaties in bladeren en stengels. Wat voor ons microstructuur is, is voor kleine dieren macrostructuur! Vergelijk het met een mens die door een woestijn of een bos loopt. Die structuurvariatie biedt op elk moment keuze tussen koele of juist warme plekjes, droge of juist vochtige, donkere of lichte enzovoort. Klein reliëf zorgt ook voor goede verstopplekjes, zelfs voor de meest opvallend gekleurde vogels zoals de zwart/witte scholekster. Meer soorten betekent ook meer waard- of nectarplanten voor meer soorten ongewervelden. Voor die plekjes zijn vogels meer en meer aangewezen op natuurgebieden. We namen onlangs een kijkje in de Bovenlanden bij Nieuwkoop waar dat soort bloemenweiden naast het agrarische gebied liggen. Tussen de kruiden slopen jonge tureluurs, grutto's en kieviten rond. Helaas kreeg ik ze niet op de film omdat de gaten in het kijkscherm erg klein waren en op zeer onhandige hoogte waren aangebracht. Dus ik moest het doen met verrekijkerwaarnemingen.

Maaischema's zijn afhankelijk van het doel van het gebied
Bron: Olivier Dochy, Natuur Oriolus

Langs het pad naar het kijkscherm kreeg ik wel een fazanthen met kuikens voor de lens, maar zij verdwenen snel in de hoge begroeiing. Ik vroeg me af òf en wanneer het gras in zo'n gebied gemaaid wordt. Dat blijkt af te hangen van het doel van zo'n gebied en is nog een hele puzzel. De agrariër zal, zoals gezegd, mikken op snelle groei en frequent maaien. Maar een natuurbeheerder maait op verschillende tijdstippen. Eind juni als het te doen is om botanische rijkdom (dat wil zeggen zo veel mogelijk verschillende planten). Wil hij veel jagende vogels op zijn terrein dat wacht hij tot het einde van juli, als de kruiden afsterven en zaad vormen dat gegeten wordt door kleine vogels. De natuurbeheerder die juist veel akkervogels wil aantrekken maait eerst vroeg in het seizoen (april) en verlengt zo het bloeiseizoen van de planten. Maar ook daarbij zit hij met allerlei dilemma's. Soorten als Patrijs, Kwartel, Fazant en Grauwe Gors starten pas eind april met de nestbouw. Ze houden van een wat ruigere vegetatie om het nest te verstoppen onder horsten (pollen) oud gras. Door het maaien is dat er niet meer. Maar op het moment van de tweede maaibeurt (eind juli) worden er dan tenminste geen nesten weggemaaid.
In de buurt zag ik nog een ingezaaide berm met typische akkerplanten die vroeger heel algemeen waren, maar die je tegenwoordig minder ziet. Ze wemelden van het leven en waren het levende bewijs van bovenstaand verhaal. Bekijk het in de film door hier te klikken.