Wilde eenden in eclipskleed

Wilde eenden (v.l.n.r.): vrouw, man in eclipskleed en man in zomerkleed

Het is al weer een paar weken geleden dat ik het park in liep en een grote groep wilde eenden zag samenscholen. Het leek wel of alle eenden uit het park zich hier ophielden, want de andere sloten en de vijver waren leeg. Zo op het oog leken het voornamelijk vrouwtjes, maar dat is schijn. In de rui-tijd, in de tweede helft van september, dragen de mannetjes hun eclipskleed om niet te veel op te vallen. Ze raken tijdens de rui namelijk in één keer hun slagpennen kwijt zodat ze niet kunnen vliegen en zo'n mooie glanzende groene kop trekt alleen maar vijanden aan. Bij de eenden die voor het eerst naar hun mannelijke kleed ruien, zie je nog veertjes van het jeugdkleed (kijk maar op de foto), dat erg op dat van de vrouwtjes lijkt. Een goed herkenningspunt is altijd de snavel: bij de mannen groengeel en bij de vrouwtjes oranje met zwart. Dat verandert niet. 

Ondanks dat de mannen nog niet op hun paasbest gekleed waren, was hier toch al sprake van een huwelijksmarkt. Zoals op de kermis kwamen de mannen en vrouwen bijeen om te flaneren en elkaar de maat te nemen. Onder de mannen braken kleine vechtpartijen uit en de eerste stelletjes werden gevormd. Die trokken samen op en namen een drankje (slokje water) en een hapje (ze schepten algen uit het water).  

Bij nadere beschouwing viel me nog iets op: het merendeel van de eenden was mannelijk. Op basis van de filmbeelden heb ik eens  geteld en kwam uit op 4 vrouwtjes tegen 37 mannetjes. Die verhouding ligt wel erg scheef en dat zou betekenen dat de in het park geboren eenden vrijwel allemaal mannetjes waren (of alleen de mannetjes de eerste maanden overleefd hebben). Sovon gaf in het begin van het jaar van de wilde eend al aan (zie mijn eerste blog van dit jaar) dat de man/vrouw verhoudingen scheef liggen. De Nederlandse telresultaten over de eerste helft van 2020 komen uit op een verhouding van 60/40 man versus vrouw. Dat is nog iets anders dan 90/10. Ook een week later, toen de mannelijke koppies al beter op kleur waren (en de hormonen meer begonnen op te spelen), zwommen rond ieder vrouwtje een stuk of vier à vijf mannetjes. Afijn, ik blijf het in de gaten houden, in dit jaar van de wilde eend.

In het filmpje zie je natuurlijk volop de wilde eenden. Maar langs het water was het ook een drukte van belang: wespen en vlinders hadden een limonadebar ontdekt. Uit een boomwond stroomde sap, het was zo zoet dat ik het kon ruiken. Vers uitgevlogen atalanta's en wespen likten het borrelende sap op. Ook ander vliegend spul maakte gretig gebruik van de zoete lekkernij. Het viel me trouwens op hoe goed de schutkleur van opgeklapte atalantavleugels is; er is bijna geen verschil te zien met de schors. Klik hier om het filmpje te bekijken. 

Het jaar van de wilde eend: doe mee met de kuikenteller

Kuikens van de wilde eend

Mijn eerste blog van dit jaar was gewijd aan de vogel van 2020: de wilde eend. Ik meldde toen dat wilde eenden flink in aantal afnemen. Met het aantal uitgekomen eieren en volwassen eenden gaat het goed, maar ergens in de kuikenfase lijkt het flink mis te gaan. Inmiddels zijn we bijna halverwege het jaar van de wilde eend en heb ik met eigen ogen kunnen zien dat een sliert jonge eendjes per dag korter wordt. In en om het park heb ik drie moedereenden gezien. Twee daarvan hadden al snel nog maar twee van de zeven jongen over. Gelukkig zag ik een derde moeder met pas uitgekomen kroost - ook zeven stuks - rondzwemmen. Waardoor de eendenkuikens 'verdwenen' zag ik niet. Misschien waren het eksters of kauwtjes, misschien een reiger of kwam het gevaar van onder het wateroppervlak. Sovon vogelonderzoek is een zogenaamd citizen science project gestart, waarbij de hulp van 'gewone' mensen wordt ingeroepen om bij te dragen aan het wetenschappelijke onderzoek naar de kuikenfase. Het onderzoek bestaat uit twee onderdelen. Allereerst is er een kuikenstudie. Hiervoor wordt aan mensen gevraagd om zo'n eendengezinnetje (toompje) te bekijken en het aantal kuikens te tellen. Om de gegevens door te geven kun je de kuikenteller app downloaden. Verder wil Sovon via vogeltellers inzicht krijgen in de man/vrouwverhoudingen van wilde eenden, want er lijken meer mannetjes (woerden) te zijn dan vrouwtjes in ons land. Onderzoekers denken dat vrouwtjes gevoeliger zijn voor sterfte tijdens het broeden (ze kunnen dan gepakt worden door een vos bijvoorbeeld), mannetjes broeden niet en lopen daardoor minder gevaar. Ook vermoeden zij dat vrouwtjeseenden meer geschoten worden. Vrouwtjes overwinteren daarnaast zuidelijker dan mannetjes, wat ook weer extra risico's met zich meebrengt tijdens de trek. Uiteindelijk wil Sovon met deze en andere gegevens een populatiemodel bouwen om beter te begrijpen wat er aan de hand is.

Toompje wilde eenden

Intussen kun je in mijn filmpje genieten van twee wilde eendjes die al in de 'puberfase' zitten, ze stoeien met elkaar en apen het gedrag van mams na. Intussen blijft moeder alert op haar kroost. Vrouwtjes van wilde eenden lijken een saai bruin verenkleed te hebben. Niets is echter minder waar. Ze is gehuld in een verenkleed met goede schutkleuren (belangrijk als ze op het nest zit te broeden), maar de detailopname van haar staart laat zien hoeveel kleurschakeringen er zijn en hoe mooi de tekening van de verschillende soorten veren is. Geniet van de eendjes in de film en hopelijk tel je mee als je een toompje wilde eenden ziet. Klik hier om het filmpje te bekijken.

Minder eendjes om te voeren - 2020 is het jaar van de wilde eend

Wilde eend (v) met kuikens

Veel kinderen in Nederland zijn wel eens met een zakje oud brood naar de stadsvijver gelopen om 'de eendjes te voeren' met vader, moeder, opa of oma. Even los van het feit dat dat brood helemaal niet gezond is voor de eendjes (te zout en te weinig voedingswaarde), laten de wilde eenden zich dit fast food goed smaken. Ze komen met tientallen aanzwemmen: de mannetjes met een glanzende groene kop, een wit ringetje om de hals en unieke krulveren aan de staart, de vrouwtjes met bruine veren die hen camoufleren als ze zitten te broeden op het grondnest. Vooral in de waterrijke gebieden in het westen en noorden van ons land komen ze massaal voor. In de winter zijn er volgens de recentste tellingen zo'n 600.000-800.000 wilde eenden in ons land. Ongeveer één derde daarvan broedt in Nederland. Ondanks deze flinke aantallen gaat het minder goed met de wilde eenden. Begin jaren 90 waren er namelijk een miljoen wilde eenden, de aantallen zijn met 30% afgenomen.

Wilde eend (m)

Waar dat aan ligt is nog niet helemaal duidelijk. Met de volwassen eenden gaat het goed, dat blijkt uit onderzoek naar geringde eenden. Dat volwassen eenden langer leven heeft waarschijnlijk te maken met minder bejaging. In Nederland althans, want de wilde eend is de meest bejaagde watervogelsoort van Europa. In de EU, Zwitserland en Noorwegen samen leggen jaarlijks (!) zo'n 4,5 miljoen wilde eenden het loodje door de jacht. En in Oost- Europa nog eens één miljoen per jaar erbij. Het aantal nesten en eieren blijft stabiel, zo blijkt uit tellingen. Maar tussen de nestfase en volwassenheid lijkt het dus ergens mis te gaan. Wat gebeurt er met de kuikens? Iedereen die weleens een moedereend met een sliert kleintjes heeft zien zwemmen, weet dat de sliert in de dagen erna snel korter wordt. Een snoek of meeuw lusten wel zo'n lekker hapje. Maar er nog veel onderzoek nodig om vast te stellen wat er precies aan de hand is met 'onze' wilde eenden. Daarom is 2020 uitgeroepen tot het jaar van de wilde eend.

In het filmpje van deze week zie je op hun mooist want de paarvorming vindt nu plaats en dat betekent dat hun verenkleed in de beste conditie is. Sommige vrouwtjes hebben een sleep mannetjes in hun kielzog, andere eenden lijken al een vaste partner te hebben. E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje te zien.

PS. de kaartverkoop voor de vertoning van mijn film 'De fascinerende wereld van bomen' in Parkvilla filmhuis is gestart. Klik hier voor tickets.