Zwarte sterns en ander moois in de Zouweboezem

De Lek bij Ameide

Het stond al heel lang op ons verlanglijstje: een bezoek aan de Zouweboezem bij Ameide in het broedseizoen. Daar broedt een vogel die we erg graag eens goed van dichtbij wilden bekijken: de zwarte stern. Trouwe lezers van mijn blog weten dat we in 2020 ook al eens op zoek zijn gegaan naar de zwarte stern, toen was dat in de Krimpenerwaard. Dat was eind juli en de vogels waren al weer bijna allemaal gevlogen. In mijn blog (klik hier) vertelde ik toen over de bijzondere plant waarop de zwarte stern van nature broedt: krabbenscheer. Deze keer waren we er wel op tijd bij en vertrokken op een zondag in alle vroegte naar Lexmond (onder Utrecht). We reden langs de Lek, met zijn prachtige uiterwaarden waar vogels zongen, vlinders fladderden en bloemen volop in bloei stonden. Zo arriveerden we bij de Zouweboezem; dit 118 hectare grote gebied diende ooit als opslag van overtollig polderwater. Op de rietpercelen groeide riet, dat gebruikt werd voor de daken van boerderijen. Nu zijn de uitgestrekte moerassen en rietvelden het domein van moerasvogels als zwarte stern, waterral, snor en bruine kiekendief. Al snel hoorden we het enigszins schrille krijsen dat zo typerend is voor sterns. De zwarte sterns broeden hier niet op krabbenscheer maar op kunstmatige nesten die door mensen zijn verzorgd: vlotjes met een hekje er om heen. De vogels maken er graag gebruik van. We waren er op 22 mei en we zagen zo'n beetje alle rituelen van de broedtijd; vogels die nestplek zochten, verleidingsrituelen: het showen met de witte stuit, het aanbieden van voedsel - zoals de oeverlibellen die deze dag uitgevlogen waren - een paring, en ook een nest waar het eerste ei al was gelegd. Zwarte sterns sluiten een seizoenshuwelijk en keren meestal terug naar de plek waar ze eerder gebroed hebben. Ze vliegen laag over de kunstnesten en een mannetje strijkt neer op een nestvlotje dat hem bevalt. Hij houdt zijn vleugels een paar seconden omhoog gestrekt zodat de witte onderkant goed te zien is. Zijn lokroep trekt het vrouwtje aan en zij is degene die de nestplek goedkeurt - of niet. Een plekje midden in de kolonie is aantrekkelijker dan één aan de rand. Na alle verlovingsrituelen vindt de paring plaats en het eerste ei verschijnt in het nest. Dan begint het broeden, maar nog niet continue, dat gebeurt pas als het broedsel compleet is (2-3 eieren). Tot het legsel compleet is, blijft het mannetje huwelijkscadeautjes aandragen in de vorm van visjes en insecten. 

Huwelijksrituelen op het nest: aanbieden van een libel

Nadat we de sterns een tijdje geobserveerd hadden, zijn we het gebied verder gaan verkennen. Overal klonk vogelzang; een rietzanger en blauwborst konden we goed bekijken. De weilanden zagen goudgeel van de boterbloemen en er stonden ook orchideeën tussen de begroeiing. Al met al een prachtige dag, die je mee kunt beleven in het filmpje door hier te klikken. 

Nog meer vogelzang

Cetti's zanger
Foto: Mark S Jobling - own work, wikimedia

In mijn blog van 25 april konden jullie meegenieten van de vogelzang in het park. Deze keer neem ik je mee naar de polder, waar weer hele andere vogels hun lied kwelen. Waar de zonsopgang eerst nog rond de comfortabele tijd van 7.00 uur was, is nu goed te merken dat we nog maar een maand van de langste dag verwijderd zijn. De wekker rinkelde om half zes en om zes uur zagen we de zon opkomen bij de Wijde Aa, begeleid door een uitbundig vogelconcert en hazen die door de met dauw bedekte weilanden koersten. Deze keer heb ik in de film een aantal vogel(s)(geluiden) benoemd, dat is wel zo makkelijk. Ik ben er van uitgegaan dat je de zang van de winterkoning nu wel kent, want hij klinkt overal tussendoor. Een andere zanger is ook niet vermeld, omdat ik - toen ik het filmde en monteerde - letterlijk nog niet wist wat ik hoorde. Een YouTube-volger maakte mij er echter op attent dat ik het geluid van de Cetti's zanger had opgenomen. Dat hoor je vanaf 2 minuut 50 en later nog een keer bij 3 minuut 24 (daar schettert-ie door de zang van de fitis heen). De Cetti's zanger is een van de vele kbv-tjes zoals vogelaars dat noemen. Kbv'tje staat voor 'klein bruin vogeltje', waarvan er veel soorten zijn die, zeker voor de beginnende vogelaar, nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn zolang je ze niet hoort zingen. Cetti's zangers leven voornamelijk in Zuid-Europa, maar in het westen van ons land zit inmiddels een aantal broedparen. De vogel is genoemd naar Francesco Cetti, die als monnik les gaf op Sardinië en daar veel natuurstudie deed. Hij boekstaafde zijn bevindingen tussen 1774 en 1777 in vier kloeke delen: de Storia Naturale di Sardegna (de natuurlijke historie van Sardinië). Het was Coenraad Jacob Temminck die in 1820 een door hem beschreven kleine zangvogel, Sylvia cetti, vernoemde naar de monnik als eerbetoon voor zijn werk.

Spotvogel, ook een kbv'tje

In de film zie je ook de spotvogel, de zang daarvan doet me altijd aan een badeendje denken. Dat is trouwens niet het enige geluid dat hij produceert. Nauwkeurig telwerk van Tsjechische onderzoekers toonde aan dat de vogel driekwart van de tijd geluiden van andere soorten imiteert. Tien onderzochte mannetjes bootsten maar liefst 42 andere vogelsoorten na, gemiddeld 27 soorten per spotvogel. Daar valt niet mee te spotten :). Terwijl je 'm ziet in de film wordt zijn zang een beetje overstemd door andere geluiden, maar ook de beelden erna bevatten zijn zang, dus luister er maar eens uitgebreid naar. Een andere mooie waarneming op deze ochtend was de koekoek, die je vaker hoort dan ziet. Maar nu zat hij roepend in de boom te poseren voor ons. De volgende dag deden we de route nog eens op de fiets (zonder camera) en toen waren we zelfs getuige van de balts van deze vogel. Het vrouwtje zat op de paal van een hek. Op een ander hek in de buurt zat het mannetje te koekoeken, zette zijn kontveren op en draaide met zijn achterste. Hij vloog ook regelmatig luid zingend rond zijn territorium alsof hij wilde laten zien dat hij heer en meester was van een mooi stukje land. Hij daalde neer aan de voet van het hek waar zij zat, maar het vrouwtje maakte nog geen aanstalten om te paren. Wat ons betreft een unieke belevenis die ik jullie helaas niet kan laten zien. De rest van het bovenstaande en nog veel meer kun je wel bekijken, klik hier om het filmpje te zien. Volgende keer doe ik weer verslag vanuit het park.

Een lesje vogelzang

Op dagen dat ik vrij ben houd ik de weerapp goed in de gaten. Afgelopen zaterdag zag ik daarop dat de nacht naar zondag helder en koud zou worden, rond zonsopgang stond er een mistwolkje en daarna zon en niet te veel wind. Dat zou een mooie gelegenheid zijn om vogelzang op te nemen. Ik zette de wekker op 7 uur, maar al voor de wekker ging was ik wakker en zag dat de beloofde nevel er inderdaad was. Ik wilde filmen bij de Wijde Aa (Woubrugge) want daar kende ik een plekje waar een blauwborst was gemeld. Ik had ze op andere plaatsen gezien maar nog nooit op foto of film vastgelegd. Naarmate de zon wat hoger klom werd de nevel geler van kleur en lieten de vogels meer van zich horen. De tjiftjaf maakte met meeste kabaal en overstemde sommige andere vogels. Uit het riet klonk het driftige lied van de rietzanger. In het algemeen klinkt de zang van rietvogels vrij ver, zij moeten het vooral van hun geluid hebben om hun aanwezigheid kenbaar te maken. De rietzanger voegt daar nog iets aan toe: af en toe vliegt hij kort boven het riet uit om aan het andere geslacht te laten zien waar hij vertoeft. Het was een hel :) om dat te filmen, want ik wist nooit waar en wanneer hij precies zou verschijnen. Na de landing vloog hij soms tussen het riet naar een ander plekje om daar weer omhoog te vliegen. Ik heb dus minutenlange filmpjes waarop helemaal niets gebeurt. Maar in het digitale tijdperk is er niks verloren en delete je die gewoon. Ik ben er een paar keer in geslaagd om die vlucht toch nog in beeld te krijgen. De rietzanger zelf zat op een gegeven moment mooi in een boom net boven het riet. Ik dacht dat ik 'm scherp had, maar de camera bleek op een rietstengel te hebben gefocust. Ik heb de opname toch maar in de film verwerkt, zodat je kunt zien hoe de vogel eruit ziet; de kenmerkende oogstreep onderscheidt hem van de kleine karekiet, ook een rietvogel. Intussen hoorde ik boven de weilanden de grutto, tureluur en de kievit. De zang van de blauwborst klonk ook luid en duidelijk. Ik tuurde het riet af en vond het raar dat ik 'm niet zag, want het klonk zo dichtbij....Toen bleek dat hij in de els boven mijn hoofd zat te zingen. Tevreden met mijn opname van de blauwborst in het vroege ochtendlicht ging ik thuis ontbijten.