Over een supermaan, pinksterbloemen en oranjetipjes

Pinksterbloemen zien we op minder plekken

De maan maakt een elliptische baan rond de aarde en staat daarbij gemiddeld 384.450 km van ons af. Omdat de baan elliptisch - dus niet volledig rond - is, kan de maan dus ook dichterbij of juist verder weg staan. De kortste afstand tussen de maan en aarde is ruim 356.000 km en de langste een krappe 407.000 km. Op 8 april stond de maan op de kortste afstand. Optisch lijkt de maan dan dichter bij de aarde te staan. Dat effect zie je het beste bij een volle maan, die dan ook supermaan wordt genoemd. Zwitsers onderzoek heeft aangetoond dat er tijdens nachten met volle maan ongeveer 20 minuten korter geslapen wordt. Doordat er meer licht is, maakt het menselijk lichaam minder melatonine aan, de stof die ervoor zorgt dat mensen slaperig worden. Of dat voor iedereen geldt weet ik niet, voor mij gold in ieder geval wel en daarom kon ik de supermaan voor jullie vastleggen. Over de reis die de maan aflegt in het filmpje doet-ie 2 minuten. Ik heb dat wat versneld, maar stond toch te kijken hoe snel de aarde blijkbaar ronddraait. In de loop van de nacht koelde het af en er ontstond mist. Dus het vierde verslag van een bezoek aan het park laat mistige beelden zien. Tot mijn vreugde bloeiden de eerste pinksterbloemen. Ik herinner me uit mijn jeugd een klein kersenboomgaardje, omzoomd door meidoornheggen en ontelbare pinksterbloemen in april. Ik plukte ze met handenvol. Die tijd is voorbij. Niet alleen werd het kersenboomgaardje gerooid om er huizen te bouwen (ik baal nog steeds als ik langs die huizen rijd), maar ook in de rest van Nederland ging het bergafwaarts met de pinksterbloem. Hoewel ze nog in het hele land voorkomen, is het aantal locaties flink gedaald. Waar ze vroeger hele weilanden zachtlila kleurden, zijn ze nu alleen nog langs slootkanten te bewonderen. Ze groeien niet alleen in grasland maar ook in bossen en moerassen. Als de omstandigheden heel nat zijn, kunnen de zaden niet goed kiemen. Daar heeft de plant een oplossing voor: de kortgesteelde deelblaadjes maken, terwijl ze nog aan de plant zitten, worteltjes. Wanneer ze van de plant afvallen, kunnen ze meteen uitgroeien tot nieuwe planten. Hoewel de plant pinksterbloem heet, bloeit ze vaak al uitbundig voor die tijd. Op dit moment kun je de meeste bloemen zien.

Oranjetipje op look zonder look

Een vlinder die vaak geassocieerd wordt met de pinksterbloem is het oranjetipje. Die plant is dan ook een belangrijke voedselplant voor de rupsen van oranjetipjes. Ze eten niet de hele plant, maar zijn gespecialiseerd op het zaad dat in smalle, langwerpige zaaddozen zit. Vrouwtje zetten hun kleine witte eitjes af op planten die nog geen zaad hebben, maar wel veel bloemen en bloemknoppen. Al snel na het afzetten verkleuren de eitjes naar oranje. Er zijn vlinders die maar één zogenaamde waardplant hebben. Oranjetipjes gebruiken ook andere planten om hun eitjes op af te zetten, zoals de damastbloem, judaspenning en look zonder look, dat is de plant op de foto. Bekijk de supermaan en de mistige beelden met pinksterbloemen door hier te klikken voor het filmpje.

Vogelgeluiden herkennen

De zang van een roodborst wordt
vergeleken met een watervalletje

Inmiddels zingen veel vogels al hun lenteliedje en in de maand mei zal dat vogelconcert alleen maar toenemen. Vogelgeluiden herkennen is niet het makkelijkste klusje. Nu is het nog enigszins te doen omdat sommige vogels zich laten zien in de grotendeels kale bomen, waardoor je kunt 'spieken'. Maar als de bladeren straks volledig uitgekomen zijn, zitten de vogels veilig verborgen in het groen en moeten we afgaan op hun zang. Tijdens een van mijn ochtendwandelingen in het park lukte het om aardig wat kleine vogels voor de lens te krijgen, en ook de geluiden op te nemen. Dus met het (wat langere) filmpje van deze week kun je flink oefenen op het herkennen van de vogelzang. Ik bespreek de geluiden op volgorde van opkomst in de film. Soms is de vogel erbij in beeld, andere keren hoor je alleen het geluid.
Bij 0:00 seconden start de film met het 'pompende' liedje van de koolmees. Deze vogel maakt in totaal zeventig (!) verschillende geluiden, maar dit is het meest kenmerkende in de broedtijd.
Op 0:17 seconden zie je de putter in beeld, hij is te druk met eten om te zingen. Putters leven het grootste deel van het jaar in groepjes en als ze vliegen maken ze een 'kwebbelend' geluid.
Om 1:01 komt de etende spreeuw in beeld en vanaf 1:10 hoor je op de achtergrond het gekwetter van zijn soortgenoten in de buurt.
De houtduiven (vanaf 1 minuut en 30 seconden) verzamelen in alle stilte zaden, ze pikken onder andere eikels leeg.
Vanaf 1:58 hoor je het kabbelende geluid van de roodborst en snel daarna zie je hem zingen in een struik. Dit geluid kun je niet alleen in het voorjaar horen, zoals bij de meeste vogels. Roodborstjes zingen ook in de herfst en winter om hun territorium af te bakenen. Opvallend is daarbij dat zowel het mannetje als het vrouwtje roodborst zingen. Bij andere vogelsoorten zingt alleen het mannetje. Vogelaars omschrijven de zang van de roodborst wel als een 'watervalletje'. In dit geval hoor je, als je goed luistert, dat deze roodborst antwoordt op het gezang van een concurrent in de verte.
Op 2:33 is de heggenmus zichtbaar tussen de takken. Dit grijze vogeltje is geen familie van de huismus of de ringmus, heggenmussen vormen een aparte soort. Hij zingt telkens hetzelfde riedeltje, dat vogelaars omschrijven als een 'piepend wieltje'.
Bij 2:53 is een kraai bezig om een tak af te breken voor zijn nest. Een collega maakt het typische krakra-kraaiengeluid.

Een winterkoning heeft een krachtige zang
en wordt daarom een blaasbalgje genoemd

Terwijl je de houtduif ziet zonnebaden bij 3:14 hoor je de krachtige zang van de winterkoning. Aan het eind van de film krijg je dat nog eens goed te zien.
Bij de vallende bloesemblaadjes (3:38) hoor je opnieuw de zang van de koolmees (herkende je 'm al?) en meteen daarna het 'tjiftjaf' van de gelijknamige vogel die zijn scherpe zang de hele dag door blijft herhalen.
Bij 4:53 klinken de schrille kreten van de halsbandparkieten, die nectar van de bloesemblaadjes eten. En op 5:06 kweelt de tjiftjaf weer zijn lied, gevolgd door de koolmees.
Bij 5:22 begeleidt het geluid van de tjiftjaf en de winterkoning een gaai die een eikel opgraaft die hij als wintervoorraad verstopt had. Om 5:45 hoor je de kenmerkende schreeuw van de gaai. Gaaien maken allerlei opvallende geluiden tijdens de balts; daar kom ik in een latere blog nog eens op terug.
De finale van deze film (vanaf 6:20) is voor een klein vogeltje met een enorm volume: de winterkoning. Om die reden noemen vogelaars hem wel het blaasbalgje. Kijk hoe hij zijn tongetje uit zijn bekje kweelt door hier te klikken om de film te zien. Succes met het oefenen van de herkenning van de vogelzang!

Tegel eruit, krentenboompje erin.....!

Krentenboompje in de vroege lente

Mijn tweede ochtendlijke bezoek aan het park tegenover mijn huis vond plaats na een frisse nacht. Rijp lag nog op het gras en boven de sloot steeg een sprookjesachtige mist op in een straal zonneschijn die tussen de huizen door scheen. In het park staan verschillende krentenboompjes en deze zagen er fotogeniek uit in het tegenlicht. Het krentenboompje is de ideale boom/struik voor kleine tuinen. De heester is prima te snoeien en 'kort te houden' en verrast je in elk jaargetijde. Te beginnen in de vroege lente, wanneer de struik overdadig bloeit met wit kanten bloemetjes. Insecten zijn maar wat blij met deze nectarbron, zo vroeg in het jaar. Vogels weten dat en zullen op hun beurt hun buikje vullen met de kleine kriebelbeestjes. Na de bloei verschijnen de blaadjes, eerst nog oranjebruin van kleur en later helder groen. Al snel ontwikkelen zich besjes, de groene bolletjes verkleuren naar paarsrood en tenslotte bijna zwart. Dan zijn ze eetbaar en te verwerken in toetjes of gebak, maar waarschijnlijk hebben de vogels de vruchtjes dan al lang ontdekt en opgesnoept. Ik zie in het park soms een zwerm spreeuwen landen op zo'n struik. Gulzig verorberen ze bes na bes. Ook merels zijn er verzot op.

In de herfst verkleuren de bladeren van groen naar oranje, geel en rood

In de herfst kun je nóg een keer genieten van de Amelanchier, zoals de wetenschappelijke benaming van de struik luidt. De bladeren vertonen prachtige oranje, gele en rode herfstkleuren.

Misschien heb je al eens gehoord van de landelijke campagne van de Stichting Steenbreek. Het doel is om onze leefomgeving te vergroenen door onnodige verharding in privé- en openbare ruimte te vervangen door een diversiteit aan groen. Niet alleen kan regenwater zo makkelijker de grond in, waardoor er minder wateroverlast ontstaat, maar groene tuinen dragen ook bij aan de biodiversiteit waardoor je meer dieren in je eigen omgeving kunt zien. Het motto van de Stichting Steenbreek is: Tegel eruit, plant erin. Het krentenboompje leent zich hier prima voor. De beste tijd om struiken te planten is het najaar, dus je hoeft niet meteen naar het tuincentrum te gaan. Zet het wel op je verlanglijstje voor een bezoek later in het jaar. Bekijk het krentenboompje en de mooie ochtendnevel in het filmpje door hier te klikken.

De spreeuw verleidt met bloemen

Deze spreeuw is minimaal 2 jaar oud
want hij heeft flinke keelveren

In deze weken ga ik er niet op uit naar natuurgebieden. Als alternatief heb ik het park tegenover ons huis eens onder de loep genomen. Als ik rond zonsopgang opsta (om 7 uur) is het nog niet druk en kan ik even filmen voordat de werkdag begint. Het voordeel van thuiswerken is dat ik de reistijd bespaar. De komende tijd volgen dus wat filmpjes vanuit het park. In deze eerste film zie je aan het eind een zingende spreeuw. Zijn verenkleed is donker en glanzend en door de lichtbreking krijgen de veren nog wat extra kleuren zoals groen, geel, blauw en paars. Het mannetje in de boom heeft flinke keelveren. Die krijgen spreeuwen pas na twee jaar. Zowel mannetjes als vrouwtjes vinden lange keelveren erg belangrijk bij de selectie van een partner, dus ze worden flink 'geshowd'. Waarschijnlijk geeft die keelbedekking aan dat de betreffende vogel in goede conditie verkeert en de gevaren van de eerste levensfase heeft weten te omzeilen. Dat is een prima uitgangspunt voor een sterk nageslacht.

Spreeuwen broeden in holen
Door Jos Zwarts,
CC BY-SA 4.0, wikimedia

Spreeuwen broeden in holen. Een mannetje bezet een potentiële nestholte en versiert die met bladeren, bloemetjes en bloemknoppen. Hij adverteert het onzichtbare hol door er luidkeels bij te gaan zingen, natuurlijk met de keelveren gestrekt in de hoop dat een vrouwtje voor hem en zijn kleurrijk versierde nestholte kiest. Behalve mooi zijn die bloemen en bladeren volgens sommige wetenschappers ook functioneel: bloem en blad bevatten giftige stoffen die parasiterende insecten op afstand kunnen houden. Om die reden worden er ook wel sigarettenpeuken in de nestjes aangetroffen, want tabakssap is ook een insectenwerend middel. Verdere studies tonen aan dat het gif in het groen niet de voornaamste oorzaak is voor het binnenhalen van dit 'behang'. Op de jonge bladeren en knoppen blijken roofmijten mee te liften, die zich op hun beurt weer te goed doen aan de vogelmijten in het nest. Daarvoor zoeken de spreeuwen vooral plantendelen die bij muizenholletjes groeien omdat daar de meeste roofmijten op zitten. In de winter leven die roofmijten van parasieten die muizenbloed drinken. Onderzoeken hebben aangetoond dat jonge spreeuwen die in zo'n groen bekleed nest opgroeien beter groeien. Waarschijnlijk erven ze de voorkeur voor groen op deze manier en zullen zij ook hun nest zo bekleden als de tijd daar is. Als een spreeuwenmannetje een vrouwtje verleid heeft met zijn bloemen, dan gooit het vrouwtje de bekleding eruit. Het mannetje reageert hierop door nog meer groen en bloemen binnen te halen. Een goede test om te zien of het om 'ware liefde' gaat dus. Het vrouwtje zal uiteindelijk overigens zelf het uiteindelijke nest maken. Bekijk het filmpje via deze link.

Kersenbloesem: van kamikaze tot NK kersenpitspugen

De afgelopen weken bloeiden de bloesems uitbundig. Het voorjaar kwam langzaam op gang doordat de oostenwind lange tijd koude lucht aanvoerde. Maar in de week voor Pasen gingen de temperaturen snel omhoog en waren de kersenbomen in een mum van tijd gehuld in een witte waas van bloemetjes. De wilde of zoete kers (in België kriek genoemd) is de stamvader van de kersenbomen die we kweken voor de consumptiekersen. Ze behoren tot de rozenfamilie. De bladeren komen tegelijk met de bloesems uit de knop, maar ze zijn dan nog klein en pas wanneer de bloesems zijn gevallen ontluiken de bladeren volledig. De schors van de bomen is te herkennen aan de duidelijke horizontale strepen. Dat zijn lenticellen ofwel bastporiën waardoor de boom gassen uitwisselt met de lucht. Zo snel als de bloesem verschijnt, is zij ook weer verdwenen. Eén of maximaal twee weken later, afhankelijk van de temperatuur, zijn de laatste bloemetjes al weer van de boom gevallen. Kersenbloesems zijn in Japan dan ook het symbool van vergankelijke schoonheid. Het leven wordt beschouwd als mooi en kort, zoals de kersenbloesem, of sakura zoals de Japanners het noemen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de sakura een symbool om het Japanse volk te motiveren. De kamikazepiloten schilderden kersenbloesems op de flanken van hun vliegtuig alvorens op een zelfmoordmissie te vertrekken.

Kersenbloesem

De overheid moedigde de Japanners aan in hun geloof dat de zielen van de gesneuvelde soldaten reïncarneerden in de kersenbloesems. In de lente worden in Japan door het hele land kersenbloesemfestivals gehouden. Ze vieren daarmee de wedergeboorte van Moeder Natuur na het afsterven in de winter. Het is traditie om met familie en vrienden onder de bloeiende kersenbomen te picknicken. De festiviteiten en bloei van de bloesem begint in het zuiden van Japan al rond januari en in het uiterste noorden rond eind april. In Amstelveen is in 2000 een bloesempark ingericht door de Japan's Women Club. Het is er elk jaar beredruk als de bomen in bloei staan, maar dit jaar werd een bezoek ontmoedigd. Ik heb als alternatief de bloesems in de straten rond mijn huis gefilmd. In alle vroegte, in mooi licht en zonder andere mensen in de buurt. Ik hoop dat we tegen de tijd dat de kersen rijp zijn weer een beetje normaal leven kunnen oppakken. Misschien dat er dan opnieuw een NK kersenpitspugen kan worden georganiseerd. Ik had nog nooit van deze 'sport' gehoord, maar vorig jaar werd het nationaal kampioenschap gehouden in Almere. Het Nederlands record staat op 13 meter. Het wereldrecord is zelfs 29 meter en 12 centimeter. Bijna niet te geloven, maar het is gecontroleerd door het Guinness Book of Records, dus dan zal het wel kloppen :). Bekijk het bloesemfilmpje, waarin je overigens niet alleen kersenbloesem ziet, via deze link.

Over hazen en paashazen

Haas of paashaas?

Het filmpje van deze week heb ik speciaal bewaard voor Pasen. Er zijn niet alleen lammetjes en bloesems in te zien, maar ook rammelende hazen. Dit prachtige dier, met zijn grote waakzame ogen, in combinatie met  paaseieren blijft toch een vreemd verhaal. Ik vroeg mij af hoe die mythe was ontstaan. De wetenschappelijke site Scientas was hier al eens ingedoken en komt tot de conclusie dat de wetenschappers nog geen sluitend bewijs hebben gevonden voor de vele verhalen die over de paashaas de ronde doen. Ik zal er een paar voor je beschrijven. Aangezien de wetenschappers het ook niet weten, mag je geloven in het verhaal dat jou het meeste aanspreekt :). Onderzoeker Kevin Shortsleeve geeft aan dat de paashaas van oorsprong een Teutoonse uitvinding is. In deze Germaanse (Duitse) stam deden verhalen de ronde over de godin Ostara, die een gewond vogeltje had veranderd in een haas. De haas zou voortaan één keer per jaar terugkomen om gekleurde eieren te leggen. Het Duitse woord voor Pasen: Ostern is van deze godin afgeleid. In 1680 verscheen een verhaal op schrift waarin een haas eieren legt en ze in de tuin verstopt. Op basis hiervan ontstonden nieuwe tradities: kinderen legden mutsen in de tuin, die op paasochtend werden gevuld met eieren. Duitsers die naar Amerika emigreerden namen de traditie mee naar hun nieuwe land. Er kwamen chocolade-eieren en paashazen van chocola en suikerwerk.
Een andere versie gaat uit van de monnik Bede die beschrijft dat de Latijnse benaming voor de maand april Eostermonath is. Die is vernoemd naar de godin Eoster, ter ere waarvan in die maand feesten werden georganiseerd. Dan zijn er nog verklaringen die niet met goden samenhangen, maar met het ei als symbool van de wedergeboorte. De Perzen serveren op nieuwjaar geverfde eieren en in China geeft men gekleurde eieren als een kind is geboren (dat laatste heb ik zelf vastgesteld toen ik op reis was in China en er midden in het jaar 'paaseieren' op de markt zag. De gids legde me de toepassing uit). Hoe de paashaas bij die versie van 'ei als symbool van wedergeboorte' is gekomen, is onduidelijk. Misschien dat alle verhalen zijn gemixt tot een van de meest wonderlijke tradities in de lente. Ik zou zeggen, neem morgen een lekker eitje, als dan niet door de paashaas gebracht. Bekijk het filmpje via deze link.

Honderd bloemetjes in één

Madeliefje tussen het speenkruid

Nu de lente losbarst zal ik af en toe een extra blogje schrijven. 's Avonds is het sinds het ingaan van de zomertijd al weer langer licht. In onze semi-wilde voortuin filmde ik in de avondzon de bloemetjes die het gras versieren: blauwe druifjes, speenkruid, vogelmuur, paardenbloem en het madeliefje. In de plantenwereld is de familie van de composieten of wel samengesteldbloemigen met meer dan 20.000 soorten één van de grootste. Samengesteldbloemig wil zeggen dat de plant twee soorten bloemen heeft. De paardenbloem hoort bij deze familie en heeft lintbloemen (de slippen aan de buitenkant die vijf 'tandjes' hebben) en buisbloemen (in de kern). Ook het madeliefje is een composiet: de witte blaadjes aan de rand zijn straalbloemen, die hebben drie 'tandjes' en het gele hartje zijn buisbloemen. Elk madeliefje heeft ongeveer honderd buisbloemetjes, die elk een zaadje kunnen opleveren. Niet alleen via dit zaad plant het madeliefje zich voort. In de oksels van bladeren groeien stengels die een nieuwe bladrozet kunnen vormen. Hierdoor vormen madeliefjes vaak 'matjes' van bladeren tussen het gras. Veel planten die moeten concurreren met andere gewassen creëren met behulp van zo'n bladrozet een beetje ruimte voor zichzelf en houden hiermee naburige planten op afstand.

Isjtarpoort, Babylon
Door fotograaf ALE! wikimedia

Het plantje komt in vrijwel heel Europa en grote delen van Azië voor. Afbeeldingen van de bloemhoofdjes sieren mozaïeken op de oude stadspoorten van Babylon, die dateren uit 575 voor Christus. Het madeliefje stond symbool voor Isjtar, de godin van vruchtbaarheid, liefde, seks en oorlog. In onze streken wordt het plantje in verband gebracht met de heilige maagd Maria.  Bekijk mijn filmpje via deze link voor de beste resolutie.

Vechten zonder dat er klappen vallen

Imponerende knobbelzwaan

Enige weken geleden was ik in de polder van Aarlandenveen waar ik de grutto's en wulpen filmde aan het begin van de lente. Diezelfde ochtend speelde zich daar nog een mooi tafereel af, nu bij de knobbelzwanen. Ze zaten er in een grote groep aan het eind van een sloot. Volwassen zwanen, helemaal wit met een oranje snavel, en wat jongere exemplaren, soms nog een beetje grijzig en met een roze snavel. Een deel van die groep zal wegtrekken om te broeden in Noord-Europa of Rusland, enkelen zullen blijven om te broeden in deze polder. Een (jong) paartje boog de hals sierlijk naar elkaar toe; het begin van de liefdesdans. Even verderop waren drie volwassen zwanen ook aan een dans bezig. Eentje die ik nog nooit eerder had gezien: twee zwanen cirkelden rond elkaar in een synchroon ballet, of misschien moet ik zeggen als in een 18e-eeuwse Quadrille. Ik dacht eerst dat het ging om een balts, maar beide zwanen hadden een dikke knobbel, een teken dat het allebei mannetjes waren. Ook nummer drie, die in de buurt zwom maar zich wat afzijdig hield was een mannetje. De veren van de vleugels waren opgezet, de borst stak fier vooruit; dat doen zwanen om tegenstanders te imponeren. De lange nek lag naar achteren op het lijf. Zo beschermen zwanen hun fragiele nek als ze een gevecht verwachten om een territorium. Want daarbij kan het er nogal heftig aan toe gaan, zwanen kunnen elkaar daarbij tot bloedens toe verwonden. Dit was dus bepaald geen liefdesfeestje. Het kostte redelijk wat moeite om meer informatie te vinden over dit gedrag. Uiteindelijk vond ik op een Engelse site een verklaring voor deze 'rotation display' (ronddraaigedrag noem ik het maar even, vrij vertaald).  Het is een zeldzame vorm van niet-gewelddadig territoriaal gedrag. Het wordt het meest gezien aan de territoriumgrens tussen twee volwassen zwanen. Tijdens deze vertoning zwemmen beide naburige zwanen dicht bij elkaar en nemen een dreigende houding aan terwijl ze ter plaatse tegelijkertijd 360 graden draaien. Dit wordt enkele minuten volgehouden, waarbij geen van de zwanen de ander aanvalt of ontwijkt. Het wordt gebruikt bij het handhaven en reguleren van territoriumgrenzen tussen twee aangrenzende territoria. Hier werd dus gevochten zonder dat er klappen vielen, maar het signaal was voor beide partijen duidelijk: tot hier en niet verder mannetje! Ook na het ronddraaigedrag bleven de zwanen imponeren met hun vleugels en borst. Tijdens het zwemmen stuwden ze het water met hun borst flink vooruit alsof ze wilden zeggen: hier zwemt niet zo maar iemand, maar een zwaan die zijn territorium zal verdedigen. Bekijk het gedrag in het filmpje van deze week. Voor de beste resolutie kun je het filmpje beter op mijn YouTubekanaal bekijken; dus zowel op mijn blog als in de e-mail raad ik je aan te klikken op deze link. Draai het radertje bij instellingen op 1080HD.