Zomersneeuw en een girafje in december

Grauwe dagen overheersen in deze decembermaand. Ondanks de motregen wilden we er toch even uit. Naar aanleiding van mijn eerdere blog over paddenstoelen in alle kleuren van de regenboog had ik eens opgezocht waar het blauwgroene trechtertje te vinden was. Ik zag dat de paddenstoel nog in november gezien was in de Amsterdamse Waterleidingduinen, op het Paardenkerkhof. We besloten een kansje te wagen om dit kleine paddenstoeltje te zoeken. Er groeiden nog paddenstoelen, maar niet deze soort. Misschien moeten we ons geluk in 2025 nog eens beproeven.

Ondanks het sombere weer oogde het duin enigszins wit, alsof het licht gesneeuwd had.

Winterse taferelen bij de Zilk in de Amsterdamse Waterleidingduinen

Dit was echter niet het geval, de witte kleur is te danken aan de korstmossen op de duinhellingen. Er stonden allerlei soorten en ObsIdentify meende er heel wat te herkennen, maar dit werd door de validator al snel teruggedraaid tot de algemene beschrijving "Heidestaartje en bekermossen". Dus voor onderstaande foto waag ik mij niet aan verdere detaillering van de korstmossen. De rode sprietjes horen bij het groene mos eronder. Dat is ruig haarmos kan ik met zekerheid zeggen :). Ruig haarmos is een tweehuizige plant, d.w.z. er leven mannelijke en vrouwelijke planten naast elkaar. De vrouwelijke planten dragen vroeg in het jaar de sporenkapsels op felrode steeltjes, dat zijn de rode puntjes op de foto. Alleen de vrouwelijke planten kunnen sporen verspreiden.

Korstmossen met eronder ruig haarmos

De mannelijke planten ontwikkelen felrode antheridiënbekers of perigonia, bekend als 'achterlichtjes'. Hierin worden de mannelijke zaadcellen gevormd. De antheridiënbekers zijn vanaf ongeveer maart te zien. Dat is eens het opletten waard, getuige onderstaande foto van Wikimedia. 

Foto: Topi Pigula - CC BY-SA 3.0, Wikimedia
Antheridiënbekers van ruig haarmos

Tussen de 'ongespecificeerde' korstmossen vond ik ook zomersneeuw. Die gaf echter niet meteen het signaal 'wit'. Daarvoor moet je in een droge (zomer)tijd komen kijken. 

Zomersneeuw (korstmos)

In deze tijd van het jaar zie je de kenmerkende grote, geelgroene grondschubben. Zomersneeuw krult bij droogte om waardoor de gelig witte onderzijde zichtbaar wordt. Dit kleurt grote delen van het duin wit. Dat effect zie je op onderstaande foto die ik eerder maakte in de Waterleidingduinen.

Zomersneeuw in droge vorm

Tenslotte zag ik nog een girafje, niet op de savanne in Afrika, maar tussen de andere mossen en korstmossen.

De wetenschappelijke naam van het girafje is Cladonia gracilis, dit betekent zoiets als sierlijk bekermos. Het bekertje is niet altijd diep, soms is het alleen een verbreding aan het uiteinde van het (lange) steeltje, maar de kleine puntjes op de rand zijn wel kenmerkend voor deze soort. Dit zijn de vruchtlichamen waarin de sporen gevormd worden. 

Met deze minitafereeltjes sluit ik het blogjaar 2024 af. Ik wens jullie een gezellige jaarwisseling en een goede start in 2025!

Licht en schaduw rond de langste dag

By Rasbak via Wikimedia Commons

Rond de langste dag van het jaar zijn alle bomen vol in blad. Ze filteren het licht op een speciale manier. De hectiek van de lente is over, vogels zingen minder omdat ze met hun nakomelingen bezig zijn. Boomzaden zijn in de maak. Dat leidt tot een speciaal fenomeen: zomersneeuw, wanneer de pluizige zaden van populier en wilg meegevoerd worden door de wind en neerdalen op land en water. De doosvruchten van de vrouwelijke populieren zijn opengesprongen en de piepkleine zaden worden vrijgelaten. Ze zijn zo klein dat ik ze niet op de foto kreeg, hiernaast zie je een supermacrofoto van Wikimedia. Om te zorgen dat de zaden ver van de boom vallen en zo meer kans hebben om te kiemen op een open plek, krijgen ze een heleboel pluis mee zodat de wind ze ver weg kan voeren. In de praktijk zijn er natuurlijk allerlei obstakels (bijvoorbeeld andere bomen en struiken) waardoor de zaden flink kunnen ophopen. Want zoals alle windbestuivers besparen de bomen bepaald niet op de aantallen zaden. Wilgen hebben overigens een soortgelijke vorm van pluizige zaadverspreiding. In het filmpje zie je ook allerlei insecten. Een daarvan licht ik er deze keer uit: het zwarte soldaatje, een van de vele soorten weekschildkevers. Hun dekschilden bevatten, vergeleken met andere kevers, minder chitine en zijn daardoor zachter. De naam soldaatje hebben ze gekregen vanwege hun langwerpige vorm waardoor het idee van een uniform ontstond.

De volwassen soldaatjes zijn alleseters: nectar, pollen, honingdauw (uitscheiding van bladluizen), de bladluizen zelf en andere insectjes. Om die reden worden ze ook als biologische bestrijders ingezet. De levenscyclus van het beestje duurt ongeveer een jaar. In mei en juni wordt er gepaard (op de foto zie je dat bij rode soldaatjes). De eitjes worden in de vochtige bodem gelegd. In de loop van de zomer vervelt de kleine larve vijf keer om te kunnen groeien. Ze leven van wormen, slakken andere insectenlarven en soms ook plantendelen. In de herfst en winter bereiken ze het zesde larvale stadium en zijn dan actieve jagers. Bij -10 graden Celcius zijn ze nog actief. Soms zijn ze zelfs te zien in de sneeuw. In april of mei van het jaar erop vindt een verpopping plaats, waarbij de kever zijn definitieve vorm krijgt.

Balletvoorstelling in de tuin

Het was gisteren een zwoele augustusavond, de zon ging prachtig onder terwijl we aten op ons terras. Een paar dagen eerder had ik in de nieuwsbrief van Nature Today gelezen dat eendagsvliegen massaal waren uitgeslopen bij de grote rivieren en de zwermen die zo ontstaan noemen we 'zomersneeuw'. Ik zag dat al eens in een film van Ruben Smit (de Levende Rivier) en zou het graag live meemaken. Maar op de gok, op een doordeweekse dag, naar de andere kant van het land rijden om - mogelijk - die eendagsvliegen te zien ging ook wat ver. Toen de zon in de tuin verder zakte, verlichtte hij dansende insecten in de tuin van de buren. Zo kregen we onze eigen minishow van de paringsdans van de eendagsvliegen. De mannetjes verzamelen zich in wolken en vliegen op en neer. Ze stijgen daarbij enkele meters op (soms wel 10 meter) en laten zich dan vallen. Vrouwtjes zoeken die wolken op om te paren. Ze vliegen de wolk binnen en een mannetje klemt zich aan een vrouwtje vast. Samen kukelen ze naar beneden en voor ze de grond raken is er al gepaard. De taak van het mannetje zit erop. Hij heeft zijn dag gehad om het zo maar te zeggen. Het vrouwtje legt eieren in het water waar de larven opgroeien en als nimfen ongeveer een jaar leven. De eendagsvliegen leven als vliegend insect kort, maar niet per sé één dag. Het kan wel een week worden. Omdat ze zo kort leven zijn hun monddelen gedegenereerd, ze kunnen er niet mee eten. Overigens kregen we er nog een luchtshow bij, want boven ons hoofd vlogen wel vijftig huiszwaluwen die zich te goed deden aan dit insectenfeest. Ik heb geprobeerd die paringsdans te filmen, dat was nog geen sinecure want de beestje vliegen zo snel dat scherpstellen geen optie is. Ik heb de camera maar gewoon aangezet en zag wel wat er van werd. Dat bleek nog mee te vallen. De opnamen zijn vertraagd gemaakt (behalve het laatste deel van het filmpje), zodat je de elegante dans goed kunt zien. De beestjes lijken licht te geven, maar dat komt door de zon die ze van achteren bescheen.