Paddenstoelen in alle kleuren van de regenboog

Sorry, maar ik zwam nog even door. Ik kwam namelijk afgelopen week een paddenstoel tegen die ik nog niet kende: de oranje oesterzwam. Ik besloot nog een blog te wagen aan het onderwerp paddenstoelen met als thema de kleuren van de regenboog. Eerst heb ik maar eens opgezocht in welke volgorde die kleuren ook alweer voorkomen. In de regenboog onderscheiden wij mensen zeven kleurbanen. Dat is eigenlijk onzin: een regenboog bevat het volledige kleurenspectrum en dat zijn er veel meer. Dus niet alleen ​‘rood’ en ​‘oranje’ etc., maar ook alle tinten ertussen. Die vloeien geleidelijk in elkaar over. Maar die nuances zijn moeilijk waar te nemen. Ons brein voegt alles samen tot een beperkt aantal kleurstroken. Puur ​‘gezichtsbedrog’ dus. 

Regenboog bij Koudekerk

Afijn, de volgorde dus. Daar schijnt een ezelsbruggetje voor te bestaan en dat luidt: roggbiv. Hmm, nog niet echt een makkelijk te onthouden woord, en een dubbele 'g'. Maar hier moeten we het mee doen. De kleuren zijn: rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet. 

Nou, daar gaan we dan. Ik heb vijf paddenstoelen(kleuren) uit mijn eigen archief en de twee moeilijkste kleuren (blauw en indigo) van wikipedia.

Bij de kleur rood heb ik gekozen voor de vliegenzwam, een paddenstoel die door de combinatie van rood met witte stippen niet te verwarren is met andere soorten. 

Vliegenzwam

De vliegenzwam is een mycorrhizasoort, dat wil zeggen dat de paddenstoel samenwerkt met bomen (in dit geval vooral berk, eik, beuk, den of spar) om wederzijds aan voldoende voedsel te komen. De witte stippen zijn resten van een vlies (het velum) dat om de paddenstoel zit als hij als een bolletje uit de grond komt. Bij het groeien en uitspreiden van de hoed barst het velum en blijven delen achter als de bekende witte stippen. Het verhaal gaat dat veehouders de witte vlokken van de hoed vermengden met water om zo van vliegen in stal af te komen; zo komt de zwam aan zijn naam.

Oranje. Dat was de aanleiding voor deze blog. In het Zegerslootgebied zagen we op een dode boomstam de oranje oesterzwam. Ik had er nog nooit van gehoord, maar heb blijkbaar niet goed opgelet want deze soort was in 2021 de paddenstoel van het jaar. In dat jaar vermeldde de Nederlandse Mycologische Vereniging op zijn site: De Oranje oesterzwam werd in ons land voor het eerst ontdekt op 5 maart 2007 in Oud Amelisweerd (Utrecht) door Wim Appelhof. Hij groeide op een dode beukenstam. De drie daarop volgende waarnemingen van deze soort werden al in 2008 gedaan in drie nieuwe hokken. Eén daarvan op 20 januari in Twente en twee op 11 en 15 november in Hulst (Zeeland) en in Doorn (Utrecht). De Zeeuwse vondst werd op populier gedaan. Daarna ging het snel: in 2017 was de soort al bekend uit 35 atlasblokken en inmiddels komt hij al in 174 atlasblokken voor.

De soort is dus met een opmars bezig. Oesterzwam klinkt culinair maar...: het vruchtvlees is weliswaar niet giftig, maar het heeft een zwavelachtige geur die lijkt op rotte kool of rotte eieren.

Oranje oesterzwam

Wat de gele paddenstoelen betreft heb ik al veel kruit verschoten met mijn groen en geel blog. Toch vond ik nog een soort die ik niet had besproken: de gele korstzwam. Deze saprofyt komt voor op dood hout van (vooral) eikenbomen. Je kunt ze in het hele land en door het hele jaar aantreffen. De leerachtige afstaande schijnhoedjes groeien als dakpannen op elkaar. 

Gele korstzwam

Bij groen moet ik mijn toevlucht nemen tot een trucje, want de weinige groene paddenstoelen had ik al beschreven in mijn eerder genoemde blogje. De witte bultzwam is meestal voorzien van een laagje groene algen, dus je begrijpt mijn keuze :).

Witte bultzwam met algenlaag

De witte bultzwam (een saprofyt die graag beuken afbreekt) heeft een harige, grijzig witte hoed. Die haren houden het regenwater lange tijd vast, dus dan is het voor de algen goed toeven. In Trouw las ik dat deze schimmel het hout verteert en tegelijkertijd parasiteert op het mycelium van de grijze gaatjeszwam, dat dus al in hetzelfde hout aanwezig was voordat de bultzwam zich daarin vestigde. Zo'n opeenvolging van soorten is normaal bij houtzwammen. Eerst verschijnen soorten die bepaalde bouwstoffen van het hout verteren. Deze worden opgevolgd door soorten die andere bouwstoffen afbreken of ten koste van het mycelium van hun voorgangers leven. De witte bultzwam parasiteert niet alleen, ze breekt ook cellulose (celstof) en lignine (houtstof) in het dode hout af, wat leidt tot witrot. 

Voor blauw vond ik op Wikipedia het blauwgroen trechtertje.

Blauwgroen trechtertje
Foto: Shannon Adams (Sulcatus) at Mushroom Observer, Wikimedia

Daar moet ik in Nederland in het voorjaar eens goed naar gaan zoeken :). Het paddenstoeltje leeft saprotroof tussen mossen en korstmos in voedselarm grasland met een open pioniervegetatie op zure bodem. De paddenstoel was in Nederland eerder zeldzaam, maar komt sinds het begin van de eenentwintigste eeuw vrij algemeen voor op zandgronden. Vooral op plaatsen waar in het kader van natuurbeheer de vruchtbare bovenste bodemlaag is verwijderd. De vruchtlichamen zijn met name te vinden in maart-april, maar onder gunstige omstandigheden ook in de meeste andere maanden. 

Indigo is al een beetje onbestemde kleur (tussen blauw en paars in), maar een paddenstoel vinden in die tint leek me onmogelijk. Ik typte bij Google in: "paddenstoel indigo" en de eerste treffer die ik kreeg was de Lactarius indigo (indigo melkzwam). Zo ziet-ie eruit:

Indigo melkzwam
Foto: Dan Molter, CC BY-SA 3.0, Wikimedia

Deze soort komt helaas niet in Nederland voor, want het is een beauty vind ik. Noord- en Midden-Amerika, China en India is het leefgebied van deze soort, hoewel ze ook al aangetroffen zijn in Zuid-Frankrijk (opletten tijdens vakantie :)). Zoals je inmiddels weet, scheiden melkzwammen bij kneuzing een melkachtige vloeistof af. Bij deze soort is die aanvankelijk indigoblauw, maar bij contact met zuurstof wordt ze groen. 

Dan de laatste kleur: violet. Uit eigen archief koos ik voor de amethistzwam, ook wel rode koolzwam genoemd. Het is een mycorrhizapaddenstoel die samenleeft met beuk en eik en soms ook met naaldbomen. Het is een algemeen voorkomende fopzwam, die vanaf de zomer tot in de herfst aangetroffen kan worden.

Amethistzwam

Misschien duizelt je het nu van de kleuren. Maar ik bedacht dat deze grijze dagen wel wat kleur konden gebruiken :). 

Van alles en nog wat in de Amsterdamse Waterleidingduinen

Op 30 oktober, de enige zonnige en droge ochtend in een zeer natte en stormachtige week, hadden we nog eens tijd om door de Waterleidingduinen te struinen. Meestal proberen we rond midden oktober naar de duinen te gaan, want dan is de bronsttijd van de damherten in volle gang. Nu waren we er zo'n beetje aan het eind van de bronst; de territoria waren verdeeld. Veel mannetjes hielden nog de wacht bij hun bronstkuil en er werd wel wat geburld, maar niet meer intensief. In dit filmpje kun je het burlen - of knorren zoals het eigenlijk heet bij damherten - nog horen, als je het volume flink omhoog zet. De zang van een roodborstje is beter te horen :). Vrouwtjes zagen we nauwelijks, waarschijnlijk zijn de meeste al gedekt en zij houden zich nu ergens koest op een verborgen plekje. 

Een damhert bij zijn bronstkuil

Maar er was nog meer te zien dan de tientallen damherten. Net als vorig jaar waren er enorm veel parasolzwammen. Deze kanjers konden we in alle stadia bewonderen. 

Net uit de grond: 

Als sambaballen voordat de hoed zich spreidt

En in volle omvang

Er was genoeg zon en maar weinig wind. Hierdoor waren de omstandigheden voor libellen ook prima.  De bruinrode heidelibellen zoefden in tandem door de lucht. Nu konden ze nog paren en eitjes afzetten om zo hun nageslacht veilig te stellen; de nieuwe generatie die in 2024 zal uitvliegen na een periode in het water te hebben geleefd. Een parend stel streek voor onze voeten neer in het zand.

Paring van bruinrode heidelibellen

Ook op de bomen was het een en ander te beleven. De oranje aderzwam is een soort die ik niet eerder heb gezien. Zo leer ik elke keer weet iets nieuws!

Oranje aderzwam

De oranje aderzwam groeit als een korst op dood hout (liggende of nog rechtopstaande stammen) van onder andere beuken en eiken. De vruchtlichamen beginnen als kleine vlekken op de schors en worden later groter om uiteindelijk met elkaar te versmelten. Ze liggen plat op de ondergrond en zijn er stevig mee verbonden. Omdat naburige vruchtlichamen kunnen versmelten, ontstaan er hele plakkaten van grillig gevormde zwammen. De sporen worden op dit geribbelde oppervlak gevormd. Vooral aan de rand is de kleur van de korsten vaak fel oranje, in het midden is hij meestal grijzig met rozeachtige tinten. Het vlees voelt wasachtig aan, maar wordt bij veroudering of uitdroging bros en hard. De paddenstoel veroorzaakt witrot, doordat de schimmel de lignine van het hout afbreekt met behulp van allerlei enzymen. Dit is een paddenstoel om eens goed in detail te bekijken!

Op een andere boom groeide de gele korstzwam. Die zwammetjes zijn gegolfd. Van onder zijn ze glad, maar aan de bovenkant voorzien van een vachtje. Ze zijn goudgeel of goudbruin, en vaak versierd met een donkere bandering die parallel aan de rand over de hoed slingert. Ook dit is een saprofyt ofwel houtopruimer. Je ziet ze ook wel eens op paaltjes langs weilanden. Die paaltjes zijn dan geen lang leven meer beschoren.....

Gele korstzwam

Honingzwammen groeiden aan de voet van weer andere bomen. Over deze fascinerende paddenstoel schreef ik eerder deze blog.

Honingzwam

Heel tevreden met de mooie wandeling en de vele waarnemingen reden we naar huis. De ruitenwissers moesten al weer aan het werk, we waren net voor de bui 'onder dak'.