Laatste blog van 2019 - op naar 2020!

Net na zonsopgang

Ik sluit dit blogjaar af met een filmpje van de zonsopgang tijdens de laatste dag van onze vakantie in Bulgarije. Bedankt voor het lezen van de natuurnotities dit jaar! Ik wens je fijne feestdagen en een goed begin van 2020. Natuurlijk hoop ik je dan weer terug te zien op deze site.

E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje te zien.

Hooiruiters - terug in de tijd

Deze auto komt niet meer van zijn plek

De reis naar Bulgarije was in veel gevallen een reis terug in de tijd. Letterlijk, omdat ik er bijna 40 jaar geleden ook als eens was, maar ook omdat we dorpjes bezochten waar de tijd stil leek te hebben gestaan, zoals je zag in de filmpjes van de afgelopen weken. Na regen volgde een ochtend van dikke mist. We bezochten een boerderijtje bij het eerste licht van de dag en ik werd meteen verliefd op het plekje. Een beetje rommelig maar vooral nostalgisch. Ik zag er ook de hooiruiters die ik al op meer plekken in het landschap had gezien. De Bulgaren dekken die af met een geruite doek, een markant gezicht. In de jaren 50 waren hooiruiters in ons land nog vrij algemeen, maar die zijn allang vervangen door zwarte of groene plastic hooibalen die de oogstmachines tegenwoordig uithoesten. Dat is efficiënter.

Een hooiruiter in Bulgarije

Toch zou de natuur erbij gebaat zijn als er wat van die hooiruiters terugkeerden in het landschap. Het zijn namelijk prima schuilplaatsen voor kleine dieren zoals muizen en insecten. En daar komen dan weer uilen en andere dieren op af. Het principe van zo'n hooiruiter is dat het gras goed droogt door een open constructie waar zon en wind vrij spel hebben. Drie tot vier palen worden tegen elkaar gezet, met 'dwarsliggers' op ongeveer een halve meter boven de grond. Daarop wordt het gras gelegd en in lagen opgestapeld. Dat wordt optassen of ruiteren genoemd. Hoe dit gedaan werd, kun je bekijken in dit filmpje uit de jaren 50. De kern van de hooiruiter blijft open voor de ventilatie. Vroeger werd ook wel 'geopperd', dan gooit de boer het hooi op een grote hoop. Dat is sneller en goedkoper, maar het hooi droogt langzamer en er is meer risico op schimmel.
Bekijk de verstilde beelden uit Bulgarije in het (zwart/wit) filmpje van deze week. E-mailabonnees kunnen hier klikken om te kijken.

Vuursalamanders in de Canyon of the Waterfalls

Vuursalamander

Een wandeling door de Bulgaarse Canyon of the Waterfalls bracht, behalve mooie landschappen, een paar verrassingen. Om te beginnen regende het behoorlijk, iets dat sinds juni van dit jaar niet meer gebeurd was in het land. Dat was waarschijnlijk ook de reden voor de tweede verrassing: vuursalamanders waren overdag massaal te voorschijn gekomen uit hun schuilplaatsen, iets dat ze alleen doen na een lange periode van droogte. Normaal hebben ze een nachtelijk leefpatroon en bij het zoeken naar eten vertrouwen ze voornamelijk op hun reukorgaan. Favoriet zijn naaktslakken, alleen al om deze reden zou ik ze graag in mijn tuin hebben :). Helaas voor mij is dat echter geen geschikte biotoop voor vuursalamanders; ze houden van koele, schaduwrijke bossen. Daar leven ze in de strooisellaag met bladeren, stukken schors, boomwortels en op andere vochtige plaatsen zoals verlaten muizenholen, onder stenen, in en onder omgevallen boomstronken, in oude waterputten en in vochtige rotsspleten. In bewoonde gebieden worden natuurstenen muren gebruikt als schuilplaats.

Verspreidingsgebied van de vuursalamander
Door Christian Fischer. -  wikimedia

In tegenstelling tot andere salamanders zul je vuursalamanders nauwelijks in of bij het water aantreffen. Alleen voor het afzetten van het nageslacht gaat het vrouwtje naar het water. Na een draagtijd van 8 maanden komen de larven uit de eitjes in het lichaam van de moeder (eierlevendbarend zoals dat heet). Gemiddeld worden zo'n 30 larven in het water afgezet. Na een kleine drie maanden in het water verliezen ze de kieuwen en brengen de rest van hun leven aan land door.

Vuursalamanders paren tussen maart en oktober met een piek in de zomer. De vuursalamander kent een balts waarbij het mannetje eerst het vrouwtje besnuffelt, onder haar kruipt en het vrouwtje optilt. Met zijn staart worden kronkelende bewegingen gemaakt die de cloaca van het vrouwtje stimuleren. Als het vrouwtje geïnteresseerd, is zet het mannetje een spermatofoor af die door het vrouwtje wordt opgenomen. Vrouwtjes kunnen spermatoforen maandenlang meedragen alvorens ze te bevruchten. Ze kunnen daarbij spermatoforen van meerdere mannetjes meedragen.
Af en toe zagen we dergelijke bewegingen bij de vuursalamanders. Ik weet niet of er dit jaar nog laat gepaard werd wegens de grote droogte of dat het alleen maar leek op paargedrag.
Een zwart/gele tekening van de huid is meestal bedoeld als waarschuwing aan andere dieren dat het betreffende beest zich met gif verdedigt. De gifklieren zijn te zien als de kleine gaatjes op de gele vlek bij het hoofd. De afscheiding is zeer giftig voor gewervelden en veroorzaakt spiersamentrekkingen en een hoge bloeddruk. Als een mens er iets van inslikt kan het hallucinaties veroorzaken. In de ogen veroorzaakt het heftige pijn.

Een bijzonderheid is dat de salamander het gif uit de huidklieren kan persen en het zo naar een belager kan spuiten. Dit heeft als voordeel dat een vijand al voor een aanval met het gif in aanraking komt en zal vluchten. Hiermee voorkomt de salamander dat een vijand pas na een beet vergiftigd wordt, en de salamander al gewond is.

In Nederland bestaat nog een hele kleine populatie vuursalamanders in Zuid-Limburg. Helaas wordt deze ernstig bedreigd door de schimmelziekte Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal). Deze schimmelziekte vreet letterlijk de huid van de salamanders weg. Na blootstelling sterven de dieren snel. De schimmel verspreidt zich door Europa en inmiddels zijn er tien uitbraken in België en Duitsland bekend. Waarschijnlijk is de schimmel afkomstig uit Azië en is deze via dierenhandel in onze streken terecht gekomen. Helaas is er nog geen remedie voor gevonden.

E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje van deze week te bekijken, met de vuursalamanders in de hoofdrol.