We zwammen nog even door

De laatste weken van oktober bleef het warm en vochtig, er is menig temperatuurrecord verbroken. De zwammen genoten van deze condities en toonden hun vruchtlichamen (die wij herkennen als de paddenstoelen) in alle soorten en maten. Tijdens een fietstocht in de Doornse bossen zagen we een flink aantal soorten. En dan is het altijd weer de vraag welke van de 5250 soorten die in Nederland voorkomen je voor de lens hebt. Het determineren van paddenstoelen vind ik, ondanks de vijf boeken die ik over dat onderwerp heb, erg lastig. Gelukkig levert de techniek tegenwoordig een oplossing met de app ObsIdentify. ObsIdentify is een gratis fotoherkenningsapp die wilde planten, dieren en paddenstoelen uit Nederland en België op naam kan brengen. Door middel van een database met gevalideerde referentiebeelden herkent de app meer dan 13.000 soorten. Met elke nieuwe herkenning wordt deze database verder uitgebreid en verbeterd. Hoe je deze gratis app kunt installeren lees je via deze link. Wij hebben een paar paddenstoelen die we tijdens onze fietstocht tegenkwamen met behulp van deze app geïdentificeerd. 

Onder een haagbeuk zagen we een heksenkring met deze paddenstoelen:

Op basis van deze foto geeft ObsIdentify aan dat het hoogst waarschijnlijk een panteramaniet is, maar er is enige twijfel of het misschien de grauwe amaniet is. 

Bij deze foto is de app echter 100% zeker van determinatie als panteramaniet:

Omdat de paddenstoelen allemaal rond dezelfde boom stonden, kunnen we er dus van uit gaan dat dit een panteramaniet is. De panteramaniet behoort tot de vijf giftigste paddenstoelen van Nederland, samen met de groene knolamaniet, de kleverige knolamaniet, de vliegenzwam en de carbol champignon. De panteramaniet is giftiger dan de vliegenzwam en inname ervan kan leiden tot het zogeheten pantherina-syndroom. Dat gaat gepaard met de volgende vergiftigingsverschijnselen: eerst is er een periode met euforie, woede, agitatie, verwardheid, delier en hallucinaties, dan volgt de fase van diepe slaap die resulteert in een comateuze toestand die maximaal een etmaal duurt. Maar soms is de afloop dodelijk. Er is geen antigif beschikbaar. Dit is dus typisch zo'n paddenstoel die je wel kunt bekijken maar er verder vooral niks mee moet doen. 

De tweede soort die we met de app hebben geïdentificeerd is de nevelzwam. Ik had deze soort al vrij vaak gezien, maar nooit geweten dat hij zo heette. 

De nevelzwam komt veel voor, vooral in dikke bladlagen onder loofbomen op relatief stikstofrijke bodem. Ik zakte inderdaad tot mijn enkels in de bladlaag toen ik deze soort fotografeerde. De paddenstoel leeft van de afbraak van dit dode plantenmateriaal. De soort groeit vaak in een heksenkring. De eetbaarheid van de nevelzwam is omstreden. In Frankrijk geldt de soort traditioneel als delicatesse. De zwam is eetbaar op voorwaarde dat hij wordt gekookt en het kookvocht niet gebruikt wordt, maar zelfs dit leidt bij veel mensen tot klachten. Bovendien kan deze soort makkelijk verward worden met de giftige satijnzwam. Dus ook hier geldt: kijken en niet eten!

Overigens constateerden we ook tijdens deze fietstocht weer dat de kleuring van de herfstbomen nog maar weinig op gang is gekomen, net zoals ik vorig jaar beschreef in deze blog uit Limburg. "Vol in blad en nog heel weinig herfstkleuren", zei bioloog Arnold van Vliet van de universiteit Wageningen afgelopen week in het NOS Radio 1 Journaal. "Zelfs de beuk, die eigenlijk rond deze tijd helemaal verkleurd zou moeten zijn. Je ziet wel wat kleuren, maar nog heel minimaal."

De reden voor de trage verkleuring van de bomen deze herfst komt door de warmte in september en oktober, zegt Van Vliet. "We zitten in de top-10 van de warmste september- en oktobermaanden. Doordat nachtvorst uitblijft, komt de bladverkleuring heel traag op gang."

Beukenlaan in de omgeving van Doorn op 28 oktober 2022

Tussen de groene beukenbladeren staken de wel verkleurde bladeren van de Amerikaanse eik mooi af.

Tulpenboom op landgoed Duivenvoorde

Kasteel Duivenvoorde 

Afgelopen weekend bezochten we landgoed Duivenvoorde in Voorschoten met zijn mooie kasteeltje uit de 13e eeuw. Naast een rondleiding door het gebouw gingen we ook (en misschien vooral) om te wandelen over het landgoed in de hoop te genieten van fraaie herfstkleuren. Want hier in de polder is het bos dun gezaaid. Veel bomen waren nog groen, maar één sprong er uit: de tulpenboom, die van oorsprong uit Noord-Amerika komt. De rechtopgaande boom weerspiegelde goudgeel in de vrijwel rimpelloze vijver. 

De stam gaat eerst 15 meter de hoogte in voor de eerste zijtakken zich ontwikkelen. De native Amerikaanse volkeren maakten er dan ook graag kano's van. Uit één stam kan een 20-persoonskano worden gehakt. Het gelige hout is zacht en makkelijk te bewerken en krimpt niet na bewerking. Allemaal handige eigenschappen als je ermee aan de slag wilt. Piano's en orgels zijn een andere toepassing van het hout. De tulpenboom hoort bij de familie van de magnolia's maar vormt een apart geslacht van twee soorten tulpenbomen: één uit Noord-Amerika en een die je in Midden-China kunt vinden. De naam van de tulpenboom lijkt ontleend aan bloemen en het blad, dat met zijn aparte vorm wel wat wegheeft van een tulp

In het oosten van de VS is de boom één van de hoogste van het bos, hij groeit uit tot een hoogte van wel 50 meter. Dat haalt-ie in Nederland niet, hier is 30 meter wel zo'n beetje de grens. De boom kan ook flink oud worden. In Nederland komt de boom niet van nature voor, dus alle exemplaren hier zijn aangeplant, vaak op landgoederen zoals Duivenvoorde of hortussen. Hier kregen ze de ruimte en tijd om te groeien. Zo ontstonden in Nederland oeroude exemplaren van deze bomen. De oudste dateert van 1682 en staat in de hortus van Leiden. In de 19e eeuw zijn er een aantal aangeplant die inmiddels een flinke omvang hebben: bij Paleis 't Loo staat een kanjer uit 1806 met een omtrek van bijna zes meter. In een privétuin in Warnsveld staat een tulpenboom van 670 cm omtrek; die dateert waarschijnlijk uit 1850. Dit is de dikste tulpenboom van ons land. Om dat te bereiken moet de boom op landgoed Duivenvoorde nog even doorgroeien. Maar aandacht trok hij in ieder geval met zijn gouden herfstkleuren in het stralende oktoberlicht. 

Tulpenboom

Er wordt weer flink gezwamd

Herfst in de Amsterdamse Waterleidingduinen

Temperatuur en vocht zijn heel bepalende factoren voor een (goed) paddenstoelenjaar. Vandaag waren we in de Amsterdamse Waterleidingduinen, waar de typische najaarsverschijnselen weer alom aanwezig waren: kleurende blaadjes, burlende herten en veel, heeeeeel veel paddenstoelen. We zagen niet zo veel verschillende soorten, maar wel veel exemplaren van één soort: de grote parasolzwam. Die doet zijn naam eer aan met een hoed van het formaat kinderpannenkoek. Een uitgegroeid exemplaar kan 40 centimeter hoog worden en de doorsnede van de hoed is maximaal 44 centimeter. 

Parasolzwammen groeien graag in duingraslanden met zandige bodem en weinig bemesting. Ook langs bosranden en lanen komen ze voor en ik zag ze ook wel eens in een keurig biljartlaken-gazon. In de open duinen kunnen ze grote heksenkringen vormen omdat het ondergrondse deel van de zwam, het mycelium, hier ongehinderd kan groeien. Er zijn weinig tot geen obstakels in de vorm van boomwortels. Zulke heksenkringen kunnen een doorsnede hebben van tientallen meters. Het mycelium, ook wel zwamvlok genoemd, breidt zich elk jaar uit vanuit een centraal punt en de paddenstoelen groeien aan het uiteinde van dit ondergrondse gevaarte in een cirkel: de zogenaamde heksenkring. Ik las op internet dat zo'n zwamvlok wel tot een halve meter per jaar kan groeien. Hoe groter de heksenkring, hoe ouder de zwamvlok dus is.... Er wordt vermoed dat er heksenkringen zijn van meer dan 100 jaar oud. 

Grote parasolzwammen in het duingrasland

Tijdens onze wandeling van 2,5 uur zagen we honderden van deze paddenstoelen met hun bruine schubben. Kenmerkend is ook de steel die er uit ziet als de bovenkant van tijgerbrood. De steelbekleding groeit niet mee als de steel zich uitstrekt, waardoor die bekleding in losse stukjes achterblijft. Als de hoed zich uitvouwt, scheurt deze los van de steel en laat een ring achter, die je omhoog en omlaag kunt bewegen. 

Met zoveel parasolzwammen zou je wellicht denken dat 2022 het jaar van de parasolzwam is. Dat is niet zo, die eer komt toe aan de vliegenzwam: die rode met witte stippen van kabouter Spillebeen. De meest bekende paddenstoel van ons land. Wij zagen er in de duinen maar één. Zie jij binnenkort vliegenzwammen en wil je mee doen aan de publieksinventarisatie? Klik dan hier voor meer informatie. 

Hier is-ie dan 'for the record':

De enige vliegenzwam die
we vandaag in de AWD zagen...