Natuurnotities Monique Smulders: Vlindervlucht: de distelvlindermigratie als fotografieproject

woensdag 11 juni 2025

Vlindervlucht: de distelvlindermigratie als fotografieproject

Afgelopen zondag stond de nieuwsbrief van Fotomuseum Den Haag in mijn mailbox. Sinds twee weken is daar de expositie Vlindervlucht te zien. Fotograaf Lucas Foglia brengt ‘s werelds langste vlindermigratie in beeld: die van de distelvlinder. Dit fenomeen werd pas recent ontdekt. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de vlinder in februari trekt van de Afrikaanse graslanden naar het noorden, over de Sahara en de Middellandse Zee. Ze vliegt over besneeuwde Alpen richting het noorden tot ver in Scandinavië, om in september weer terug naar het zuiden te reizen.

Ik wist wel dat de distelvlinder een trekvlinder was en dat deze migreerde naar Noord-Afrika, maar dat de vlinder over de Sahara vloog naar Midden-Afrika was nieuw voor mij. Fascinerend! Distelvlinders zitten 's zomers vaak op de vlinderstruik in onze voortuin.

Distelvlinder in mijn Alphense tuin

Als natuur- en fotografieliefhebber was mijn interesse voor de tentoonstelling gewekt. Het regende en we hadden nog geen plannen voor deze dag, dus de keuze was snel gemaakt; een half uur later zaten we in de auto naar het museum. De expositie begint met een uitleg van de nieuwste wetenschappelijke inzichten over de distelvlindertrek. De migratiecyclus omvat zo'n 15.000 km en maar liefst 10 vlindergeneraties! In het vijf weken durende leven als vlinder kan dit tere insect tot wel 4000 kilometer afleggen, tot de vleugels zo afgevlogen zijn dat ze dienst weigeren.

Verse en afgevlogen vleugels van de distelvlinder
Expositie Vlindervlucht Fotomuseum Den Haag
Door Lucas Foglia

De migratie is feitelijk een estafette: een vrouwtje distelvlinder legt in haar korte leven ongeveer 500 eitjes (zo'n 100 per week dus). Na het rupsenstadium vervolgen deze nakomelingen hun weg naar het noorden of zuiden door een combinatie van instinct en beschikbaarheid van voedsel (bloeiende bloemen). Dit soort dingen zijn bijna niet te bevatten naar mensenmaatstaven.

Migratiepatroon van de distelvlinders
in verschillende generaties
Overgenomen uit het boek
Constant Bloom door Lucas Foglia

Vroeger dacht men dat de distelvlinder een lokale vlinder was die in winterslaap ging. In 1930 ontdekte insectenkundige C.B. Williams dat de vlinders naar Afrika trokken en daar in de Sahara verdwenen. Een deel van de trek werd daarmee beschreven. Pas in 2024 en na 10 jaar onderzoek door een groep van internationale wetenschappers werden de trekpatronen volledig ontrafeld. Dit gebeurde door een combinatie van verschillende soorten onderzoeken. Men maakte gebruik van genenonderzoek en isotopenecologie (door chemische elementen in weefsel te meten, kunnen de herkomst van voedsel, de migratie van dieren en andere ecologische processen worden bepaald). Ook ecologische nichemodellering (hiermee wordt de geschiktheid van een omgeving voor een specifieke soort voorspeld, gebaseerd op verschillende omgevingsvariabelen zoals klimaat, bodemtype en landgebruik), stuifmeelanalyse, veldecologie en burgerwetenschap (burgers die waarnemingen van vlinders vastleggen) werden toegepast.

Ik bekijk deze tuingasten voortaan met nog meer bewondering

Uit het onderzoek naar de migratieroute blijkt dat de distelvlinders erg weerbaar en flexibel zijn, waarschijnlijk omdat ze een heel gevarieerd pakket aan genen bezitten. Waar andere vlindersoorten het moeilijk hebben door klimaatverandering en verlies van leefomgeving, weten de distelvlinders zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Ze passen hun routes aan bij ongebruikelijke droogtes en vorst en vinden nieuwe routes waar ze langs bloeiende bloemenvelden komen. Ze maken daarbij ook graag gebruik van wegbermen en tuinen. Je kunt dus een steentje bijdragen aan deze vlindertrek door bloeiende planten in je tuin te zetten. De woestijnen doorkruisen ze net na regenval waardoor spaarzame bloemetjes opbloeien in het natte zand.

Distelvlinders maken graag gebruik van tuinen

Tijdens zijn fotoproject zag Lucas Foglia parallellen tussen de migratie van de vlinders en die van mensen. Ook dat heeft hij meegenomen in zijn fotografische verslag. Dat vond ik erg mooi gedaan. Zowel de mens als de vlinder vertrekt omdat ze op dat moment leven op een plek waar de omstandigheden niet goed zijn. De vlinder vindt niet voldoende voedsel en voor mensen kan er van alles spelen: van honger tot ongunstige politieke omstandigheden. Als we eens konden zorgen voor goede leefomstandigheden voor iedereen overal.... dat zou mooi zijn. Zolang dat een utopie is zal er migratie zijn. De distelvlinders zijn in ieder geval een symbool van overleving en kracht, ondanks de teerheid van hun gestel. Ik vond de expositie zeer de moeite waard.