Kokkels hebben hittestress

Hollands duin bij Noordwijk

De dag voor de storm Benjamin ons land passeerde wandelden we door een zonnig Hollands Duin bij Noordwijk. De lucht was grotendeels blauw, de wind niet te hard en op het slangenkruid waren zowaar nog akkerhommeltjes actief. 

Akkerhommel op slangenkruid

Het was flink klimmen en dalen door de golvende duinen. Vergezichten en bospartijen wisselden elkaar af en uit-de-wind-in-de-zon was het flink puffen geblazen op deze oktoberdag. Het kwik steeg rond het middaguur naar 17 graden. We streken neer bij een strandtent om te lunchen. Tegen de tijd dat we aan de koffie toe waren pakten donkere wolken zich samen aan de zuidelijke horizon, als een voorbode van de storm die ons morgen te wachten stond.

Regen op komst

We besloten toch nog een stukje langs het strand te lopen. Er lagen niet veel schelpen, maar op één foto kon ik toch vier verschillende soorten vastleggen. Naast de Amerikaanse zwaardschede (de langwerpige schelp) zie je gebandeerde halfgeknotte strandschelpen, een nonnetje (met het roze puntje) en de geribbelde kokkel. De Amerikaanse zwaardschede, die - zoals de naam doet vermoeden - niet van nature in Europa voorkomt is een geduchte concurrent voor de kokkel, want hij eet de larven van de kokkels op. Daarmee komt de succesvolle voortplanting van de kokkels in gevaar. 

Dat is niet de enige bedreiging voor de kokkels. Door onze hetere zomers lopen deze weekdieren weefselschade op die tot de dood van de kokkels kan leiden. Op Eoswetenschap.nu las ik hier een artikel over. Net als mensen hebben kokkels te lijden onder celschade door UV-straling van de zon. En net als wij hebben ze daar herstellend vermogen voor. Maar dat herstelvermogen van de kokkels vermindert sterk onder invloed van warmte. Ze worden zwakker en beginnen te sterven. Zodra er kokkels gaan sterven kan de situatie snel verergeren. ‘Door de rotting komt er een zuurstoftekort in het water, en dat terwijl de schelpdieren koudbloedig zijn. Hoe warmer het wordt, hoe sneller het metabolisme van die beesten gaat. Als er dan geen zuurstof is, dan is dat dodelijk.’ , aldus de onderzoekers. 

Kokkel: in het midden

Dat de hete zomers van de afgelopen jaren de kokkel parten spelen, heeft veel te maken met zijn speciale plekje in de getijdenwateren. ‘Hij leeft vrij hoog op de platen en zit in de bovenste zeven centimeter van de bodem.’ Verkoeling moeten ze hebben van het opkomende water. Als ook dat al erg warm is, koelen ze te weinig af en kunnen ze minder goed de schade herstellen.’

Kokkels leven op geringe diepte in het zand

Tijdens een vakantie in Griekenland spoelden er twee levende kokkels aan op het strand. Bij levende kokkels zijn de kleppen gesloten en als je ze van opzij bekijkt zie je een hartvorm (soms worden kokkels daarom ook wel hartschelpen genoemd). De kokkels wilden er natuurlijk vandoor gaan, want een plastic bakje is niet hun normale leefgebied. Hierdoor konden we de knaloranje 'voet' van het dier goed bekijken. Deze voet is een spier die de kokkel kan uitsteken om zich uit zand te trekken of om dieper in de zanderige bodem te gaan zitten. Het dier gebruikt de voet om zich te verankeren en zichzelf te begraven, zodat het beschermd is tegen golven en roofdieren. Het voedsel wordt verkregen via sifo's (buisjes) die boven het zand uitsteken. Hiermee filtert de kokkel plankton en algen uit het water. Die zijn op de foto niet te zien. 

Levende kokkels, de onderste heeft zijn voet buiten de schelp gestoken

Als je kokkelschelpen op het strand vindt, zijn die lang niet altijd van recent gestorven dieren. In dat laatste geval zitten de kleppen meestal aan elkaar en zijn er vleesresten in de schelp te vinden. Veel kokkelschelpen op onze stranden zijn fossiel (dan zijn ze ze minimaal 10.000 jaar oud) of subfossiel, die zijn tussen de drie- en zesduizend jaar geleden dood gegaan. Al je een schelp tegen het licht houdt en het licht schijnt er doorheen, dan heb je waarschijnlijk een nieuwe schelp te pakken. Anders heb je een fossiel in handen. Onderstaande schelpen lieten in ieder geval geen licht door. De kokkels zoals wij die kennen leven al 2,5 miljoen jaar in de Noordzee. Dat is onvoorstelbaar lang. Hopelijk wordt de grond (en het water) hen niet te heet onder de voet(en), zodat ze nog lang in onze wateren kunnen vertoeven.