Kokmeeuwen hebben hun bruine kap al weer op

Kokmeeuwen in zomer-, winter- en overgangskleed
Foto: Richard Crossley, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org

Kokmeeuwen kun je het hele jaar in Nederland zien, maar misschien valt dat niet iedereen op. Dat komt omdat de bruine kap in de winter verdwijnt en er een vage belijning op het hoofd overblijft die men ook wel vergelijkt met een koptelefoontje. Niet de 'oortjes' die we tegenwoordig dragen met het snoer onder de kin, maar zo eentje met een band over het hoofd. Vanaf februari kun je al meeuwen met een bruine kop zien; die zijn klaar voor het broedseizoen. Ik zag een troepje op het ijs zitten, een deel had nog koptelefoontjes en een paar al de bruine kap. Niko Tinbergen heeft als bekende Nederlands etholoog (=iemand die het gedrag van dieren onderzoekt) de kokmeeuwen bestudeerd om uit de vinden wat de functie van die bruine kap is. Hij ontdekte dat deze een belangrijke rol speelde in het bedreigen van concurrenten. 

Als twee kokmeeuwen ruzie hebben, buigen ze diep voorover, steken de kop met de rode snavel vooruit en tillen de vleugels een beetje op. Ze laten hiermee zien dat ze klaar zijn voor het gevecht. Het viel Tinbergen op dat hij deze houding niet alleen zag als een meeuw in de clinch lag met zijn buren, maar ook als partners elkaar ontmoetten, nadat één van de twee even van de nestplaats was geweest. Hij vermoedde dat dit eerder te maken had met de intuïtieve neiging om iedereen die de kokmeeuw benadert als een bedreiging te zien, want bij partners was dit moment van dreiging maar heel kort. Daarna laten ze met specifiek gedrag zien dat ze het niet zo kwaad menen: de vogels richten zich na het vooroverbuigen plotseling op, maken de nek dik en lang, en draaien met een ruk de kop weg van de partner. Even staan ze zo, en dan zakken ze langzaam terug in een normale houding. Door het wegdraaien van de kop tonen ze niet meer de dreigende donkere kop, maar een neutrale witte nek. Ze hijsen hiermee als het ware de witte vlag: ik geef me over, geen gevaar, geen dreiging meer. Uit de waarnemingen blijkt dat dit gedrag alleen tussen partners plaatsvindt. Naarmate de nestpartners langer bij elkaar zijn, neemt het dreiggedrag trouwens af. Ze zijn dan zo op elkaar ingespeeld dat de dreigreflex blijkbaar niet meer nodig is. 

De kokmeeuwen glibberden flink op het ijs, en waren daarmee de eerste schaatsers van dit winterseizoen. Niet lang daarna viel er een sneeuwbuitje terwijl de zon een gouden licht verspreidde. Dat korte maar felle buitje was sprookjesachtig om te zien. De dikke vlokken bleven liggen op het ijs. Toen de zon wat hoger aan de hemel klom zwierden de eerste echte schaatsers rond; de duttende meerkoeten stoven alle kanten op. Dit was het begin van een weekend schaatsplezier. Bekijk het filmpje door hier te klikken.