De wedloop tussen de kleine karekiet en de koekoek

Kleine karekiet

Met Hemelvaart zijn we gaan 'dauwtrappen' bij de Reeuwijkse Plassen. In de Reeuwijkse Hout parelden de waterdruppels op de alom tegenwoordige grassen en mist steeg op uit de sloten. Overal om ons heen klonk vogelzang. Toen we wat meer in het open moerasgebied kwamen, hoorden we vooral de rietvogels: rietzanger, kleine karekiet en in een boomtop kraste de grasmus zijn lied. Bij ons tripje naar de Wijde Aa lukte het niet om de kleine karekieten in beeld te krijgen, maar op deze dag had ik geluk. In de wat bredere rietkragen lieten ze zich makkelijker spotten. Op twee plaatsen langs de plassen zong koekoeken. Die wilden aan hun vrouwtjes laten weten dat er hier genoeg karekietennestjes zijn om een ei in te leggen. De kleine karekiet is een belangrijke waardvogel voor deze broedparasiet. Koekoekvrouwtjes die in een karekietnestje ter wereld zijn gekomen zullen op hun beurt een ei in zo'n nestje leggen.

Eieren van koekoek (groot) en kleine karekiet
Bron: By Chiswick Chap - Own work, wikimedia

Hiervoor wacht het vrouwtje tot de karekiet enkele eieren heeft gelegd. Op het moment dat de karekieten even niet bij het nestje zijn (ze beginnen pas met broeden als het legsel compleet is), daalt ze neer op het nest, legt bliksemsnel een ei en eet één karekiet-ei op, zodat het aantal eieren in het nestje niet verandert. Het koekoeksei is iets groter dan dat van de karekiet maar lijkt er verder qua kleur en tekening veel op. Toch is het de vraag hoe het komt dat de karekieten een vreemd ei in hun nestje tolereren. Dat is het gevolg van een lange wedloop. Al meer dan een eeuw geleden werd vastgesteld dat slecht lijkende eieren door de karekieten werden afgestoten. Koekoeken die minder goed nagebootste eieren leggen sterven op die manier uit. Dat afstoten gebeurt op twee manieren: het vreemde ei wordt uit het nest gegooid, of het hele nest wordt verlaten. In dat laatste geval ontmantelen ze het nest om het op korte afstand weer op te bouwen òf ze bouwen een tweede nest bovenop het eerste. Het oude legsel wordt gewoonweg bedolven onder de bodem van het nieuwe. Door in hun territorium te blijven, en in het laatste geval dus op de exacte locatie, hopen de karekieten waarschijnlijk dat de koekoek blijft denken dat dit nestje al 'voorzien' is van een koekoeksei.

Koekoek (man)

Hoewel het lekker makkelijk lijkt om je kroost te laten opvoeden door anderen, hebben koekoekvrouwtjes heus niet altijd succes. Uit Engels onderzoek blijkt dat in ongeveer 5% van de karekietennestjes een koekoeksei wordt gelegd. Een aantal karekietnestjes is gewoonweg onvoldoende bereikbaar voor de koekoek. Want om in de gaten te houden wanneer een nestje voldoende eieren heeft om er een eigen ei in te leggen, moet de koekoek gebruik maken van een uitkijkpost, bijv. een hoge boom. Van de karekietnesten binnen een straal van 5 meter rond zo'n uitkijkpost 'ontvangt' één op de vijf een koekoeksei. Tussen de 5 en 10 meter is dat nog maar één op de tien en verder dan 20 meter van de boom wordt er maar in één op de honderd nesten een koekoeksei gelegd. De kleine karekiet kan dus het beste broeden in uitgestrekte rietvelden zonder bomen, daar is de kans op een cadeautje van de koekoek het kleinst. En als de koekoek er in slaagt om een ei te dumpen in zo'n nestje, is er altijd nog de kans dat de karekieten het door hebben en zich ontdoen van het ei. Bekijk en beluister veel verschillende vogels (onder andere ook een krooneend en Indische gans met kleintjes) en hun uitbundige zang in de film door hier te klikken.