Honingzwammen: paddenstoelen met een zoete naam maar......

Honingzwammen in grote aantallen in het Gouwebos

Op verzoek van lezer Yvonne zwam ik nog even door met mijn paddenstoelenverhalen :). In het Gouwebos (maar ook op de Veluwe) kwamen we dit jaar veel honingzwammen tegen. De naam klinkt heel vriendelijk (en is gebaseerd op de honinggele kleur van jonge paddenstoelen), maar voor de bomen is deze soort geen goed nieuws; het zijn echte parasieten. Ze vallen namelijk niet alleen zieke of verzwakte bomen aan, maar ook gezonde. De echte honingzwam heeft het vooral voorzien op loofbomen en de sombere honingzwam richt zich op zowel loof- als naaldbomen. Deze twee soorten zijn niet zo makkelijk van elkaar te onderscheiden: de echte honingzwam heeft een gele randzone onder het manchetkraagje en de sombere honingzwam heeft dat niet, maar wel donkere vlokjes. Dat is trouwens niet in elk stadium goed te zien. Ook de Obsidentify-app kwam er vaak niet uit. Bij onderstaande foto was de app echter 'vrij zeker' dat dit de sombere honingzwam betrof. 

Sombere honingzwam

Dan is er nog een derde familielid: de knolhoningzwam; de steel daarvan is bezet met gele vlokjes.

Knolhoningzwam

Net zoals andere paddenstoelen kunnen honingzwammen zich verspreiden door middel van sporen, die met de wind grote afstanden kunnen afleggen. Honingzwammen hebben echter onder de grond een geheim wapen: rhizomorfen. Dit zijn parallel aan elkaar groeiende zwamdraden die zijn omgeven door melanine; ze zien eruit als schoenveters. Melanine is nauwelijks afbreekbaar; rhizomorfen blijven jarenlang intact. Ze kunnen, op zoek naar een nieuwe voedingsbron, met een paar meter per jaar groeien en tot 9 meter lange strengen vormen. Ze groeien in de toplaag van de bodem, tot zo'n 20 cm diepte. Men vermoedt dat de zwarte strengen naar een nieuwe waardplant worden geleid door miniscule hoeveelheden groeihormonen die uit kleine wondjes in de wortels van de planten sijpelen. Op onderstaande foto zie je de rhizomorfen in de zwarte houtstructuur. In een filmpje dat ik eerder maakte zie je op 1:58 een heel rhizomorfenstelsel op een dode boom, klik hier om dat filmpje (nog eens) te bekijken.

Honingzwam met rhizomorfen

Stuit een rhizomorf op een nieuwe boom, dan wordt deze geïnfecteerd en zal deze op den duur zo verzwakt zijn dat de boom het loodje legt. Behalve 'in het wilde weg groeien' kan de rhizomorf ook een andere boom infecteren als er wortelcontact is tussen bomen. Dan is het voor de honingzwam een fluitje van een cent om 'over te springen'. In een bos kan dat natuurlijk makkelijk gebeuren.

Honingzwammen nemen levende en dode bomen te grazen

De honingzwam heeft nog een bijzondere eigenschap: de paddenstoel en het aangetaste hout geven licht. Dezelfde processen die zorgen voor het licht in de paddenstoelen, zorgen ook voor licht in insecten zoals de glimworm. Maar anders dan bij de glimworm schijnt het licht in paddenstoelen dag en nacht. Omdat er in het Gouwebos zoveel honingzwammen stonden, besloten we te gaan kijken of dit waarneembaar was. Op een maanloze avond liepen we nogmaals langs de plekken met veel honingzwammen. We zagen geen hand voor ogen (als we onze zaklamp een tijdje uitdeden), maar ook geen opgloeiende zwammen of hout. Mislukt experiment dus. 

Ik ben vervolgens op zoek gegaan of anderen dit fenomeen hadden waargenomen en vastgelegd. Ik kwam dit filmpje tegen op YouTube. De filmer noteerde er een persoonlijke waarneming bij: "Ik heb nog nooit onbeschadigd Armillaria (nb dit is de honingzwam)-hout zien gloeien. Als ik een stuk hout met Armillaria openzaag, is het eerst altijd donker, de bioluminescentie begint pas na een paar uur, bereikt zijn maximum ongeveer 8 tot 24 uur nadat het hout is gekapt en neemt dan weer af". Hij of zij maakte er in ieder geval mooie timelapse opnamen van, dus bekijk het filmpje zeker even. 

Screenshot uit bovengenoemd filmpje
Door: http://www.youtube.com/@ran.glacialis

Volgens NatureToday gaat er een verhaal over mijnwerkers die geen mijnlamp nodig hadden omdat de balken licht gaven. Voor de stutten was waarschijnlijk door honingzwammen geïnfecteerd hout gebruikt. Dat lijkt me geen geruststellende gedachte met het oog op instortingsgevaar, want de honingzwam veroorzaakt witrot.

Tegen de honingzwam is geen kruid gewassen,
een aangetaste boom kan niet gered worden