Tijdens deze oktobermaand is het goed paddenstoelenweer: niet te veel wind, milde temperaturen en af en toe een bui. Ik heb dan ook heel wat paddenstoelensoorten kunnen toevoegen op mijn waarnemingaccount.
 |
| Milde temperaturen zijn prima voor paddenstoelen |
Paddenstoelen zijn (soms met enige overlap/twijfelgevallen) onder te verdelen in drie soorten. Mycorrhyzavormende paddenstoelen (bijvoorbeeld vliegenzwammen) leven in symbiose met planten en bomen. In ruil voor koolhydraten, suiker en vitaminen maakt de paddenstoel bepaalde voedingstoffen beter beschikbaar voor de boom. Parasiterende paddenstoelen (zoals honingzwammen) teren op levende organismen en dragen zo bij aan het afsterven ervan. Over deze twee soorten zal ik later nog eens bloggen.
 |
| Paarse korstzwam. De paarse korstzwam wordt gevonden als saprofyt op dood hout van allerlei loofbomen en als parasiet op levende bomen en struiken uit de rozenfamilie. |
Vandaag wil ik het hebben over de derde groep: de houtopruimers ofwel saprofyten. Zonder deze nuttige zwammen zouden bossen omkomen in hun eigen (hout)afval. Deze paddenstoelen breken dood hout af en ik vroeg me af hoe ze dat precies doen. Ik moest flink zoeken en het dichtst bij een antwoord kwam de informatie in een rapport van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling Bos en Groen. Saprofyten zorgen samen met kleine beestjes en bacteriën voor de afbraak van het hout. De kleine beestjes verkleinen de bladeren, mengen organisch materiaal met de minerale bodem, en consumeren schimmelweefsel. Hun rol is indirect: zij kauwen voor, om het zo maar uit te drukken :).
Zwammen en bacteriën zorgen voor de eigenlijke vertering. Het relatieve aandeel van bacteriën en zwammen in de afbraak hangt af van de "eetbaarheid" van het dode materiaal (hout, strooisel enz.). Die eetbaarheid hangt dan weer samen met de bodemeigenschappen (structuur, zuurtegraad, vochtigheid enz.). Het lijkt erop dat de zwammen 'het zware werk' op zich nemen.
 |
| Gewone zwavelkop. De paddenstoel is in Nederland zeer algemeen en groeit in dichte groepen aan de voet van loof- of naaldbomen in bossen of plantsoenen. Het wordt vaker aangetroffen op rottend loofhout vanwege het lagere ligninegehalte van dit hout in vergelijking met naaldhout. |
Vooral in zure en voedselarme omstandigheden spelen zwammen een hoofdrol in het afbraakproces. Ze verzorgen tot 90% van de afbraak. Ze zijn beter aangepast aan zure omstandigheden dan bacteriën en kunnen met hun zwamvlok makkelijk bepaalde substraten (bijv. een boomstam) koloniseren. Zwammen beschikken over enzymen die ook moeilijk afbreekbare koolstofverbindingen zoals houtstof (lignine) de baas kunnen. Tenslotte hebben ze weinig voedingsstoffen nodig.
De afbraak gebeurt door het afscheiden van enzymen, die bepaalde stoffen uit de omgeving verkleinen tot door de zwam opneembare deeltjes. Opruimers zijn soms sterk gespecialiseerd. Zo komen bepaalde soorten zwammen enkel voor op mest, rottende paddenstoelen, op brandplekken of op bepaalde houtsoorten.
Maar hoe werkt dat nou precies? Al naargelang paddestoelen wel of niet in staat zijn om lignine af te breken, spreekt men resp. van witrotters en bruinrotters.
Bruinrotters zijn zwammen die enkel de koolhydraten (vnl. cellulose) en de polysacchariden (dit zijn complexe suikerstructuren) van de houtstructuur kunnen afbreken, niet de houtstof (lignine) zelf. Cellulose betekent voor hout wat ijzerdraad betekent voor gewapend beton: het vormt lange witte vezels die instaan voor de structurele kracht van het hout. Naarmate het hout groeit, wordt tussen de cellulose lignine (als een bruine kitstof) afgezet. Vandaar dat bij vorming van bruinrot, waarbij de cellulose selectief wordt opgevreten, uiteindelijk alleen de vierkante rossig-bruine, poederig-broze blokjes lignine overblijven en het hout geen draagkracht meer heeft. Het word dan sterk pulverig, droog, verliest opvallend gewicht, en verbrokkelt typisch volgens een blokjespatroon ("kubiekrot"). Bruinrotters komen vooral voor bij naaldbomen, in mindere mate bij loofbomen of bij beide types.
 |
| Witrot veroorzaakt door een niet geïdentificeerde zwam |
Witrotters breken gelijktijdig cel- en houtstof af. Het hout bleekt op door de afbraak van lignine, krijgt een vezelige structuur (die lang behouden blijft) en blijft vochtig. De afbraak kan op verschillende wijzen gebeuren. Soms breken zwammen eerst of vooral lignine af. In andere gevallen worden lignine en polysacchariden (suikerstructuren) gelijktijdig afgebroken. Tenslotte kan het ook zijn dat aanvankelijk vooral koolhydraten verteerd worden. De afbraak door witrotters gebeurt snel, in laboratoriumomstandigheden kunnen kleinere stukken hout in enkele maanden tijd bijna volledig weg zijn.
 |
| Langsteelfranjehoed. De langsteelfranjehoed leeft saprotroof op hout. Met name op stukjes hout en houtsnippers, soms op humusrijke grond, in parken, plantsoenen, wegbermen en bossen. |
Zo, dat was een vrij technisch verhaal deze keer. Maar misschien kijk je nu nog beter naar dood hout in bos en park. En kun je achterhalen of een witrotter het hout heeft aangetast (vezelige structuur) of een bruinrotter (blokjesstructuur). Geniet nog even van de paddenstoelen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten