Na de kerstdagen hadden we even zin om naar buiten te gaan. Volgens de weerapp zou de mist tegen het middaguur optrekken en regen was pas in de avond voorspeld. We besloten nog eens naar de Amsterdamse Waterleidingduinen te gaan. We waren niet de enige, maar we konden nog één van de laatste parkeerplekjes bij de ingang Panneland bemachtigen. De mist was - in tegenstelling tot de voorspelling - nog niet opgetrokken en gaf een mysterieuze sfeer aan het bos. Op een van de bomen groeide een verse zwavelzwam. Voor de eik was dat niet zo'n goed nieuws, want dit is een parasitaire soort. Zodra er ergens een gaatje in de schors van de boom komt kunnen sporen van de zwavelzwam zich daar nestelen. De schimmel gaat groeien en groeit in het kernhout. Dat is dood hout maar belangrijk voor de stevigheid van de boom. Omdat de sapstroom van een boom zich in het spinthout bevinden en niet in het kernhout, kan de boom het nog wel enige tijd uitzingen. Op de langere termijn ontstaat er bruinrot in de boom en zullen er takken uitschuren omdat deze niet sterk genoeg meer zijn. De gewone zwavelzwam is eetbaar en wordt door de Engelsen ook wel 'chicken of the woods' (kip van het bos) genoemd. Dat heeft niks met de vorm of kleur van de paddenstoel te maken, maar met de smaak.
Gewone zwavelzwam, chicken of the woods
Vanuit het druk bezochte bos liepen we verder de duinen in. We zien er vaak vogels die de winter op het water in dit gebied komen doorbrengen zoals wilde zwanen, zaagbekken en brilduikers. Vandaag was het erg rustig op de kanalen; er dreven hier en daar alleen gewone soorten zoals meerkoeten, wilde eenden en kuifeenden. De damherten, en dan met name de mannetjes met hun mooie geweien waren echter alom tegenwoordig. Ze waren druk met eten, en sommige herten lagen rustig te herkauwen tegen de hellingen van de duinen. Van de biologieles vroeger kon ik me nog vaag iets herinneren over de vier magen van een herkauwer. Maar hoe dat precies werkt wist ik niet meer. Dus daar ben ik weer eens ingedoken. Het begint natuurlijk allemaal met het voedsel van de dieren. Damherten eten uitsluitend plantaardig voedsel. Ze voeden zich met grassen, biezen en kruiden, aangevuld met jonge (boom)bladeren, dennen- en sparrennaalden, bessen, eikels, beukennoten, granen, wortelen en 's winters schors, hulst en heide. Plantaardig voedsel, met name de houtachtige delen daarin, zijn moeilijk te verteren. Als wij mensen gras zouden eten dan kregen we krampen, verstopping of diarree maar zouden uiteindelijk de grasprop weer uitpoepen zonder dat het ons voedingswaarde oplevert. Ook voor dieren is het verteren van gras een uitdaging, maar zij maken gebruik van hulptroepen: in drie van hun vier speciale magen, vooral in de enorme pens, leven miljarden bacteriën en eencellige diertjes (samen wel 10 miljard per cc!), die al die ruwe celstof bevattende plantendelen wél kunnen verteren. Een tweede probleem van het eten van gras door mensen is de slijtage van onze tanden: gras bevat veel silica, een schuurmiddel dat snel tanden afslijt. Grazende dieren hebben tanden die zijn aangepast om voortdurend te groeien, waardoor de versleten tandoppervlakken snel worden vervangen. Waarschijnlijk hadden onze verre voorouders wel steviger tanden en een ander darmstelsel waardoor ze grassen beter konden verteren.
Herkauwend damhert
Afijn, dat herkauwen, hoe werkt dat precies? Herkauwers hebben vier zogeheten "magen": de pens, de netmaag, de boekmaag en de lebmaag. De eerste drie zijn voormagen, de lebmaag is de echte maag. Een herkauwer kauwt het eten eerst oppervlakkig, waarna het in de netmaag en de pens terechtkomt. Dit vertraagt de passage van het voedsel door het maag-darmkanaal, waardoor het voedsel in de netmaag/pens tijd krijgt om langer 'voor te verteren'. In de netmaag en pens leven bacteriën, die de (voor zoogdieren normaal gesproken niet goed verteerbare) cellulose uit de celwanden van planten afbreken tot glucose. De gevormde glucose (suikers) eten de bacteriën zelf op; in dat proces komen vetzuren en eiwitten vrij die weer nuttig zijn voor de herkauwer.
Na 20 tot 45 minuten gaan het grofvezelige materiaal als spijsbrokken terug naar de mond, waar het fijngemalen en vermengd wordt met speeksel. Dit duurt 50 tot 70 seconden per spijsbrok. Bij terugkeer in de magen gaan de fijndelige materialen via de netmaag naar de boekmaag. De netmaag heeft aan de binnenzijde een netvormige structuur, de boekmaag heeft aan de binnenzijde bladen zoals in een boek. Tussen de bladen van de boekmaag worden de spijsbrokken uitgeperst. Deze vloeistof gaat als eerste naar de lebmaag, waarna langzaam de spijsbrok volgt. De maagsappen werken hier op de voedselbrij in voor de verdere vertering.
Vier magen van herkauwers: m=slokdarm, v=pens, n=netmaag, b=boekmaag, l=lebmaag, i=twaalfvingerige darm. Bron: wikimedia
Vloeibaar voedsel dat niet herkauwd wordt, gaat direct naar de lebmaag. Omdat jonge dieren alleen melk drinken voor hun voedselvoorziening, hebben ze een grote lebmaag, die 75 tot 80% van de totale maaginhoud beslaat. De eerste drie magen worden nog niet gebruikt en zijn nog niet uitgegroeid. Langzaam worden deze drie magen groter en kan het jonge dier wat vast voedsel gaan eten. Uiteindelijk is de pens uitgegroeid tot ongeveer 75% van de totale maaginhoud.
De herten in het duin krijgen met hun voedsel van gras en bladeren veel zand binnen. Hoe tandenknarsend gaan zij door het leven? Iedereen die wel eens een hap zand op het strand binnenkreeg weet dat dat geen pretje is, dat bovendien enorm schuurt aan de tanden. Niet bepaald iets om lekker nog eens te herkauwen. Ook daar heeft de natuur een oplossing voor: de stukjes zand en gruis gaan niet naar de bovenste magen (waar het voedsel dat herkauwd wordt in terecht komt). Kleine stukjes zoals de zandkorrels gaan meteen door naar de lagere magen en worden dan meteen in de spijsvertering opgenomen.
Inmiddels was de mist naadloos overgegaan in regen. De weerapp had ons verkeerd voorgelicht. Maar we waren lekker buiten geweest en druipnat maar voldaan keerden we huiswaarts.
Bekijk het filmpje van damherten in de mist door hier te klikken (vergeet niet de resolutie met het radertje op 4K te zetten).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten