Een glanzend verenpak

Veer van een houtsnip

In de winter hebben vogels hun verenpak vervangen (lees mijn eerdere blog hierover), zodat de veren voor de broedtijd in optimale conditie zijn. Want behalve om te vliegen, dienen de veren om de vogels warm te houden en een partner te veroveren. Veren zijn uitsteeksels uit de huid, net als schubben en haren en ze zijn gemaakt van keratine. Door hun specifieke structuur kunnen veren de relatief zware vogels in de lucht houden. Met 'insectenvleugels' zouden vogels niet kunnen opstijgen. Veren zijn 'niet van gisteren'; 150 miljoen jaar geleden koos een vogelachtige dinosauriër al het luchtruim. Hoe het kwam dat  vogels vanuit kleine donsveren de sterke slagpennen hebben ontwikkeld die nodig zijn om te vliegen, is wetenschappelijk nog niet goed vastgesteld. Er zijn meerdere theorieën over. Eén theorie is dat de dieren gingen rennen terwijl ze met hun vleugels sloegen, om nèt een beetje sneller vooruit te komen dan hun belagers. En misschien kregen de dino's met de mooiste en sterkste veren ook de beste partners. De tweede theorie begint niet op de grond maar in de bomen. Om roofdieren te ontwijken lieten dieren die in bomen leefden zich naar beneden vallen, met sterke veren konden ze hun vlucht beter controleren. Ook een staaltje van 'survival of the fittest'. 

De oerveer, 150 miljoen jaar oud
Foto: H. Raab (User:Vesta)
[CC BY-SA 3.0 ]

Fossielen van de eerste veren bij toeval ontdekt

Soms worden ontdekkingen bij toeval gedaan. Alois Senefelder uit Beieren vond eind 18e eeuw de lithografie (steendruk) uit. Hiervoor had bij splijtbare en goed te polijsten steen nodig. Het kalksteen dat in zijn omgeving te vinden was, was hiervoor uitermate geschikt. Dit kalksteen is ontstaan in de Jura, 150 miljoen jaar geleden, en komt in de Fränkische Alb aan de oppervlakte. Omdat het gesteente zich heel langzaam had gevormd op de zuurstofloze bodem van een lagune, waren dieren niet vergaan maar in dit gesteente heel gaaf bewaard gebleven. Bij het splijten van de steenplaten voor de lithografie, kwamen er dan ook prachtige vondsten te voorschijn: er werden veren en skeletten van vogels gevonden! Zulke tere delen fossilleren heel moeilijk en zijn uiterst zeldzaam. In 1861 werd de 'oerveer' in zo'n steenplaat ontdekt, je ziet 'm hiernaast afgebeeld. Deze losse veer werd jarenlang toegeschreven aan de eerste vliegende dinosauriër: de Archaeopteryx (wat overigens 'oerveer' betekent). In recent onderzoek met behulp van laser-stimulated fluorescence, waarmee de fijnste details van fossielen kunnen worden bekeken, is nu vast komen te staan dat deze veer verschilt van de andere veren van onze oervogel. Dus wellicht vloog er nog iets anders rond, zo 'n 150 miljoen jaar geleden. Een raadsel dat nog opgelost moet worden.....!

Bekijk verschillende vogels met hun stralende broedkleed in het filmpje van deze week (e-mail abonnees kunnen hier klikken).