Paaiende karpers in het zoete water van Texel

In het derde Texelfilmpje staat het zoete water centraal. Watervogels vertoeven er met hun pasgeboren kroost, Schotse hooglanders snoepen van gele lissen en de groene kikkers zijn op liefdespad. Onder water speelt er zich ook zo het een en ander af. Minder goed zichtbaar, maar af en toe kunnen we er een glimp van opvangen. Het paaien van de karpers gaat namelijk met veel gewoel gepaard. Karpers komen oorspronkelijk uit Midden-Azië. Waarschijnlijk hebben de Romeinen de soort naar Europa gebracht om ze te kweken in vijvers. Aangenomen wordt dat ze rond de 14e eeuw in onze streken zijn verschenen. Inmiddels worden ze ook uitgezet voor de sportvisserij. Dat ze oorspronkelijk uit warmere streken komen verklaart waarom ze zich bij ons in het wild moeizaam voortplanten. Het water moet in mei of juni twee weken een minimale temperatuur van 17 graden hebben voor een succesvolle voortplanting. In diepere wateren is dat in Nederland vrijwel niet haalbaar. Tegen de tijd dat het water daar de juiste temperatuur heeft, wordt het groeiseizoen voor de kleine vissen te kort. Als de watertemperatuur in bepaalde jaren niet hoog genoeg is, komen de karpers helemaal niet tot paaien en worden de gereedgemaakte eitjes weer opgenomen door het lichaam.

Illustrations de Ichtyologie ou histoire naturelle générale et particulière des Poissons Bloch, Marcus Elieser, J. F. Hennig, Plumier, Krüger, Pater, Schmidt, Ludwig, Bodenehr, Moritz 1795-1797 (Bibliothèque nationale de France)

Als je paaiende karpers ziet, dan is dat dus vrijwel altijd in ondiep water waar het water snel opwarmt. Zowel op Texel als een week eerder in het Horsterwold (provincie Flevoland), zagen we de karpers dan ook spetteren in ondiep water. Dit paaigewoel wordt ook wel het 'rijen' van de karpers genoemd. Na de relatief warme meimaand konden de karpers zich opmaken voor het paairitueel. In de vroege ochtend verzamelen enkele mannetjes zich rond één vrouwtje. Ze stoten tegen het vrouwtje aan om haar te verleiden en in de paaistemming te brengen. Als het vrouwtje al sidderend de eitjes uitstoot lozen de mannetjes tegelijkertijd hun zaadcellen (hom). Dit gebeurt een aantal keer, verspreid over enkele uren en dat is het moment dat je het opspattende water ziet. Soms worden waterplanten ontworteld en ook de karpers komen er soms niet ongehavend vanaf door het schuren langs de waterplanten. Het paaiproces kan meerdere dagen duren en wordt soms onderbroken als de watertemperatuur daalt. Het aantal eitjes dat een vrouwtjeskarper produceert is enorm: 100.000 eitjes per kilo lichaamsgewicht. Aangezien karpers een flink formaat kunnen bereiken loopt dat al snel op (1.000.000 eitjes voor een karper van 10 kilo...). Het kuit moet meteen bevrucht worden, anders gaan de eitjes verloren. De eitjes zijn plakkerig en kleven aan waterplanten, eitjes die in het slib terecht komen worden wit en leveren geen nageslacht. De larfjes die na 3-8 dagen uitkomen hebben nog een dooierzak om de eerste dagen van te eten, daarna leven ze van plankton. Een karper kan wel 40 jaar worden, maar de meeste exemplaren halen dat bij lange na niet.