Een cameraloze zomer en verdedigingsmechanismen van planten

Sinds februari 2016 heb ik inmiddels (inclusief deze) 475 blogs geschreven en is mijn site ruim 85.000 keer bekeken. Aan de lange lijst met zoekwoorden probeerde ik elke week een nieuw onderwerp toe te voegen en meestal lukte dat heel aardig. Dit klinkt misschien als: het is genoeg geweest. Maar dat is niet het geval. Ik ga door met het fotograferen, filmen en schrijven over de natuur, maar niet meer elke week en niet op vaste dagen. Ik geef mezelf de ruimte om iets te schrijven als ik er zin en tijd voor heb en laat het 'harnas' van wekelijkse blogs los. 

Deze zomer heb ik de camera tijdens mijn vakantie helemaal niet in stelling gebracht. Dat was eigenlijk om twee redenen; ik kreeg langzaam het gevoel dat ik alles al zo'n beetje heb gefilmd (dat is vast niet waar :)) en ik heb weer een groot filmproject afgerond. Van de 'citypark' filmpjes waarmee ik tijdens de coronajaren verslag van de natuur deed, heb ik een anderhalf uur durende documentaire gemaakt met de titel "Natuur in de buurt". Daarover meer in een volgende blog. Het monteren, inspreken van commentaar en het verzorgen van muziek en geluid bij de film is een zeer tijdrovende klus achter de computer. Als ik een film heb afgerond kan ik even geen opname meer zien....

Van de week begon het weer te kriebelen en heb ik materiaal dat ik in juli geschoten heb in mijn zomertuin verwerkt tot een filmpje. Ik filmde in close up en het viel me op hoeveel haartjes en stekels er aan sommige planten zaten, onder andere aan de courgette en bernagie in de moestuin. Planten hebben drie soorten afweermechanismen om zich te beschermen tegen vraat van dieren: mechanische afweer, chemische afweer en indirecte afweer.

De courgetteplant maakt gebruik van mechanische afweer

Mechanische afweer

Dit is afweer in de vorm van stekels, doornen en brandhaartjes. Zo'n puntig uitsteeksel eet toch wat minder lekker weg in je mond. Soms gebruiken planten hierbij een trucje: passiebloemen bijvoorbeeld maken kleine, ronde, gele bolletjes op hun stengels en bladeren aan. Deze bolletjes lijken sterk op de eitjes van de zebravlinder, die graag eieren afzet op deze plant. Dat leidt, als de rupsen uitkomen, tot heel wat vraatschade. Vlinders inspecteren altijd of er op een plant misschien al eitjes van concurrenten zitten, bij te veel rupsen kunnen hun eigen nakomelingen namelijk met een voedseltekort te maken krijgen. Of de eitjes worden door eerder uitgekomen rupsen opgegeten. Dus als de vlinder denkt dat er al eitjes op de bloem zitten, vliegen ze naar een andere plant. Zo is de passiebloem met zijn gele bolletjes de vlinder te slim af. 

Tabaksplant: nicotine is een vorm van chemische afweer
Foto: By Fpalli - Own work, CC BY-SA 3.0, wikimedia

Chemische afweer

Een andere manier om te voorkomen dat dieren lekker 'dooreten' van een plant is het aanmaken van bitterstoffen of gifstoffen. Een bekend voorbeeld is de productie van nicotine door de gewone tabaksplant. Nicotine is zeer giftig; weinig organismen zijn daar tegen resistent. Voor mensen bijvoorbeeld zijn enkele tientallen milligrammen nicotine al dodelijk. Ook de productie van cafeïne door de koffieplant is een vorm van chemische afweer. Deze stof verlamt bepaalde insecten die de plant aanvreten.

Bij veel vormen van chemische afweer is deze constant in de plant aanwezig. Maar vaak wordt een chemisch afweermechanisme in werking gezet door de aanwezigheid van een herbivoor. Zo gaat de tabaksplant pas nicotine produceren als deze wordt aangevreten.

Indirecte afweer

Wanneer planten worden aangevreten door bepaalde insecten, kunnen ze geurstoffen afgeven die de natuurlijke vijand van deze insecten aantrekken. Er is dan sprake van indirecte afweer. Een voorbeeld is de sperzieboon die wordt belaagd door de bonenspintmijt. Wanneer de plant wordt aangevreten, geeft deze geurstoffen af die een roofmijt aantrekt. Daarnaast blijken bonenplanten in de directe omgeving van aangevreten planten ook deze geurstoffen op te vangen. De naastliggende plant gaat hierop tevens deze geurstoffen produceren om de roofmijt aan te trekken.

Mijn bonenplanten staan er nog goed bij, dus wellicht heeft bovenstaand afweermechanisme daar aan bijgedragen. Sperziebonen zijn niet te zien in het filmpje bij deze blog, maar wel tal van ander moois uit de tuin. Klik hier om het filmpje te bekijken.