Het stroomgebied van de Donau
is 2 miljoen vierkante kilometer groot
Vorige week vertelde ik al iets over onze Donaureis, en hoe deze reis belemmerd werd door de lage waterstanden. Deze week zie je in de film het deel van onze reis dat door Hongarije voerde. De Donau is na de Wolga de langste rivier van Europa, maar liefst 2888 kilometer slingert zij langs steden en natuurgebieden naar de monding bij de Zwarte Zee. Het is onduidelijk waar de rivier precies begint, en dat is de reden dat de kilometers niet worden opgeteld vanaf de bron maar vanaf de monding. Twee beekjes in het Zwarte Woud, de Brigach en de Breg komen samen en vormen het begin van de Donau. De Breg is wat langer dan de Brigach, dus bij de Breg staat meteen de claim dat het de 'belangrijkste bronrivier' voor de Donau is. Er zijn zelfs dorpjes waar zijriviertjes van de Brigach worden aangeprezen in relatie tot de Donau, want uiteindelijk vormen vele stroompjes het begin van deze machtige rivier. Hoewel het allemaal klein begint, is de uiteindelijke watermassa indrukwekkend: elk jaar stroomt 350 kubieke kilo(!)meter rivierwater van de Donau in de Zwarte Zee. Het water is afkomstig van een stroomgebied van 2 miljoen vierkante kilometer; ongeveer één derde van continentaal Europa. Zo'n 160 miljoen mensen wonen in dit stroomgebied. De Donau is het meest internationale rivierbekken ter wereld, en vaak vormt de rivier de grens tussen twee landen.
We passeerden veel landen
Al varend kregen we een continue stroom van sms-jes (op één dag telde ik 13 stuks) van onze telefoonprovider, als we net weer wat meer aan de ene of de andere kant van de grens voeren en 'een nieuw land binnengingen'. Die sms-jes vertelden ons of we nog binnen de bundel konden bellen en internetten of dat we peperdure tarieven moesten betalen (zoals in Servië). Niet alle landen behoren tot 'Schengen', en de grensovergang van Hongarije naar Servië was dan ook weer even wennen. Tijdens de terugreis moesten we ons met een snel aangeschoten vest over onze pyjama in de zeer vroege ochtend melden aan de receptie voor paspoortcontrole bij de Servisch/Hongaarse grens.
De film van deze week begint met de sluis van Gabcikovo, op de grens van Slowakije en Hongarije. In Duitsland en Oostenrijk waren we al 10 sluizen gepasseerd, voornamelijk in de nacht, zoals je in de film van vorige week kon zien. De meeste van die sluizen zijn tussen de 10 en 15 meter hoog, in de Gabcikovo-sluis daalden we 20 meter. De bovenloop van de Donau is dus door de mens aardig onder handen genomen. Maar bij hoge waterstanden kunnen de sluizen de watermassa niet meer in goede banen leiden. Uiteindelijk is de natuur de baas.
E-mailabonnees kunnen hier klikken om de film van deze week te zien. Volgende keer een filmverslag van Servië.
Onlangs hebben we een reis gemaakt over en langs de Donau, van Passau (Duitsland) naar de Zwarte Zee en terug. De boottocht voerde door Oostenrijk, Slowakije, Hongarije, Servië, Bulgarije en Roemenië. Wegens laag water moesten we helaas grote delen met de bus doen. Op de heenweg hebben we heel Hongarije en het grootste deel van Servië per bus doorkruist om vervolgens over te stappen op een andere boot. Tijdens onze reis regende het in het noorden van Europa, waardoor we op de terugweg wel door deze landen konden varen, het waterpeil was net genoeg gestegen. Ook waren er delen waar weliswaar nog net voldoende water in de rivier stond, maar waar de boot weinig vaart kon maken omdat hij anders te veel zand opwoelde. Daarom hebben de we laatste 200 km naar de delta (en op het laatste eveneens de laatste 200 km terug naar Passau) per bus afgelegd. De boot kon het niet binnen de gegeven tijd varen, soms lag het tempo maar op iets meer 7 km per uur (in plaats van 20 km/u). Het was al met al een stuk minder relaxed dan gepland, deze reis.
Donau delta
Niet alleen de Donau heeft te maken met extreem lage waterstanden. In eigen land hebben de Rijn en de Waal een historisch laag waterpeil. Hier varen schepen met minder dan de halve lading door de ondiepe wateren.
De lage waterstanden hebben grote gevolgen voor de scheepvaart, inlaat van drinkwater èn voor de planten en dieren in de rivieren. Maar de mens heeft al langer invloed uitgeoefend op de watersituatie in de rivieren, zo schrijft ARK natuurontwikkeling. Door de aanleg van zomerdijken hebben we de rivierbeddingen in de afgelopen eeuwen smaller gemaakt. Doordat de rivier minder meandert, stroomt het water harder en neemt meer zand mee. Door deze erosie daalt de rivierbodem elk jaar 2 centimeter. Op sommige plekken is de daling sinds 1900 wel twee meter! En wanneer de uiterwaarden in zeldzame gevallen, ondanks de zomerdijken, nog eens overstromen, blijft daar relatief veel sediment achter. Zo komen de uiterwaarden steeds hoger en droger te liggen. Voor moerasvogels en jonge vissen, voor wie deze moerassige uiterwaarden de kraamkamer waren, is dat een minder goede ontwikkeling. Periodes van droogte, zoals dit jaar, vergroten het probleem. Dus waterbeheerders bekijken nu of maatregelen uit het verleden teruggedraaid moeten worden. Misschien moeten er zomerdijken weggehaald worden en nevengeulen worden gegraven. Zo blijkt maar weer dat elke menselijke ingreep in de natuur ongeplande effecten kan hebben. Wij hebben in ieder geval aan den lijve ondervonden welke gevolgen de droogte had voor een rivier die zo afhankelijk is van regenwater als de Donau. De film van deze week is wat langer dan normaal, in ruim 11 minuten krijg je een indruk van onze reis tot aan Bratislava. De vogels in de bomen zijn zee-arenden, we zagen soms wel 3-4 van deze machtige beesten per dag. Meer delen volgen. E-mailabonnees kunnen hier klikken om de film te bekijken.
Naturgeschichte_des_Pflanzenreichs_Tafel_I.:
Gotthilf Heinrich von Schubert
Wikimedia
Het kleinste bloeiende plantje ter wereld, dat overigens niet vaak bloeit, is eendenkroos. Drijvende blaadjes van een paar mm groot en een vrijhangende wortel van 2 centimeter (zie de onderwateropname bij deze blog) vormen samen het klein kroos. In deze tijd van het jaar, zeker na zo'n warme zomer, vormen ze dikke pakketten op het water. Want ze mogen dan heel klein zijn, meestal komen ze met velen tegelijk. Ze vermeerderen zich vooral vegetatief: door celdeling ontstaat er een nieuwe plant die een kloon is van de ouder. Bij gunstige weersomstandigheden en voedselrijk water kan het aantal kroosplantjes in een paar dagen tijd verdubbelen. En als die verdubbelaar zijn gang blijft gaan, gaat het natuurlijk hard. Kleine hoeveelheden kroos zijn prima voor het onderwaterleven: vissen en andere waterdieren kunnen er onder schuilen. In combinatie met voldoende zonlicht en ondergedoken waterplanten wordt er genoeg zuurstof aangemaakt om het plezierig te houden voor de waterbeestjes. Maar als er een centimeters dik pakket van kroos ontstaat, komt er geen zonlicht meer bij de ondergedoken waterplanten, waardoor ze geen zuurstof meer kunnen produceren en ook zelf doodgaan.
Kommer en kwel in de getroffen wateren dus.
Eendenkroos, onderwateropname
Door Lamiot, wikimedia
Maar bij Universiteit Wageningen wordt er volop onderzoek gedaan naar toepassingen voor eendenkroos. De piepkleine plantjes zijn namelijk heel eiwitrijk. Om één kilo vlees te produceren is 2,5 kilo planteneiwit nodig. Nu komt dat meestal van gras of soja en daarvoor is veel agrarisch land nodig. Met één hectare eendenkroos kan net zoveel eiwit geproduceerd worden als met tien hectaren soja, zonder dat er tropische bossen voor hoeven te worden gekapt. Er moet nog verder onderzoek gedaan worden naar de teelt en de verwerking tot veevoer, maar de eerste berichten daarover zijn hoopvol.
Een andere optie is om eendenkroos rechtstreeks te laten consumeren door mensen. In landen als Laos, Thailand en Myanmar gebeurt dat al en staat het als 'Khai-Nam' op het menu. En uit onderzoek blijkt dat Nederlanders eendenkroos in een salade helemaal geen gek idee vinden. Zo kunnen wellicht twee problemen in één keer opgelost worden.
Daarom staat deze week in het filmpje eendenkroos centraal. E-mailabonnees kunnen hier klikken om het filmpje te bekijken.
